خلاصه‌ای از زندگی‌نامه حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها ) را ارائه فرمایید؟

شیعه نیوز:

پرسش
آیا امکان دارد خلاصه‌ای از زندگی نامه حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها ) را ارائه فرمایید؟
پاسخ اجمالی
تاریخ ولادت
پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) پدر فاطمه( سلام الله علیها )، و خدیجه دختر خویلد مادر آن‌حضرت است.
از آن‌جا که اختلاف در گزارش وقایع و حوادث تاریخی، از جمله تولد و وفات و شهادت شخصیت‌های بزرگ، امری عادی و طبیعی است، در تاریخ ولادت حضرت زهرا( سلام الله علیها ) نیز اختلاف وجود دارد. علت اصلی چنین اختلاف نظرهایی اهتمام نداشتن به ضبط دقیق گزارش‌ها، نگهداری منابع و... است و نیز جنگ‌هایی که به از بین رفتن بسیاری از منابع اولیه شده است.
به هر حال، سه تاریخ برای ولادت آن‌حضرت ذکر شده است: بیستم جمادی الآخر سال پنجم قبل از بعثت؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از بعثت پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )؛ و بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از بعثت.[1]
اسامی و القاب
برخی از اسامی و القاب آن‌حضرت چنین است:
فاطمه، بتول، حصان، حره، سیده، عذرا، زهرا، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه.[2]
سیما و مشخصات ظاهری
در برخی روایات؛ سیما و مشخصات ظاهری و جسمی حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) این‌گونه توصیف شده است:
1. انس بن مالک می‌گوید: «از مادرم درباره شمایل حضرت فاطمه سؤال کردم، در جواب گفت: فاطمه مثل ماه در شب چهاردهم یا مثل آفتابى بود که تازه از زیر ابر خارج شده و یا تازه وارد آن می‌گردید، و رنگ پوستش سفید و روشن بود».[3]
2. راوی می‌گوید: «فاطمه دختر رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) ... موهاى خود را می‌بافت و موهای بلندش بر روى شانه‌هاى ایشان می‌ریخت».[4]
3. عائشه می‌گوید: «راه رفتن فاطمه( سلام الله علیها ) مانند راه رفتن رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) بود».[5]
روایات دیگری وجود دارد که هم می‌تواند نشانگر زیبایی باطنی باشد و هم نشانگر زیبایی ظاهری:
4. پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) حضرت زهرا( سلام الله علیها ) را چنین توصیف می‌کند: «اگر برای زیبایی، نمادی بود همانا فاطمه( سلام الله علیها ) آن نماد می‌شد».[6]
5. علی( علیه السلام ) می‌فرماید: هرگاه با پیامبر تنها می‌شدم به من می‌فرمود: «ای ابا الحسن! چه نیکو و زیبا است همسرت فاطمه،[7] مژده باد که سَرور زنان جهان را به همسری تو درآوردم».[8]
ابعاد شخصیت
ابعاد شخصیت والای حضرت زهرا( سلام الله علیها ) بسیار گسترده است که تنها با ژرف‌اندیشی می‌توان به جوانب گسترده آن‌ پی برد. مطالعه و تحقیق پیرامون محورهای معنوی و الهی، علم و دانش و مبارزات سیاسی و اجتماعی آن‌حضرت و... ما را در رسیدن به مقصود یاری می‌دهد.
برخی از آیات قرآن کریم - مانند آیه تطهیر - در شأن حضرت زهرا( سلام الله علیها ) و دیگر پاکان اهل‌بیت( علیه السلام ) نازل شد.
برخی از ویژگی‌های بارز اخلاقی و انسانی بانوی بانوان - به شهادت کتب مختلف شیعه و سنی- بدین شرح است:
1. پارسایی و قناعت به مال اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره‌مندی از بالاترین امکانات؛
2. انفاق و ایثار فراوان در اشیای مورد علاقه و نیاز خویش؛
3. عبادت خالصانه و نیایش به درگاه باری تعالی؛
4. تبلور حیا و عفت؛
5. الگوی کامل پوشش و حجاب اسلامی؛
6. علم و دانش گسترده؛
7. مبارزات سیاسی و اجتماعی ایشان - بعد از رحلت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )- در پاسداری از مقام ولایت حضرت علی( علیه السلام ).[9]
خواستگاری
امام علی( علیه السلام ) به جهت شرایط اقتصادی نامناسب و حیای نفس، برای خواستگاری حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) اقدام نمی‌کرد، تا آن‌که با تشویق برخی صحابه به این امر اقدام نمود و خداوند و رسولش نیز رضایتشان را از این ازدواج اعلام داشتند.
حضرت فاطمه( سلام الله علیها )؛ قبل از ازدواج با امام علی( علیه السلام )، خواستگارانی؛ مانند ابوبکر و عمر، داشت، اما پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) با اعلام این‌که اجازه ازدواج زهرا( سلام الله علیها ) با پروردگار است، به آنها جواب رد داد.[10]
در نهایت، امام علی( علیه السلام )، حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) را از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) خواستگاری کرده و با رضایت خداوند، این ازدواج صورت پذیرفت.[11]
خطبه عقد
در مورد این‌که خطبه آنها را چه کسی خواند، از روایات چنین برمی‌آید که خطبه آنها در عالم ملکوت و آسمان‌ها توسط فرشتگان خوانده شد، و سپس پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در این دنیا که عالم تکلیف است، خطبه‌ای نیز جاری کردند.
گزارش‌های مختلفی در مورد این عقد در آسمان‌ها وجود دارد مانند آن‌که پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «خطبه ازدواج على و فاطمه را جبرئیل و میکائیل در آسمان‌ها خواندند که جبرئیل وکیل على و میکائیل وکیل فاطمه بود».[12]
زمان ازدواج
در ارتباط با سن علی( علیه السلام ) و فاطمه( سلام الله علیها ) هنگام ازدواج و تشکیل زندگی مشترک گزارش‌های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها ناشی از اختلاف نظر در تاریخ تولد آن بزرگواران است. بر این اساس، سن حضرت زهرا( سلام الله علیها ) هنگام ازدواج به ترتیب ده سال، سیزده سال، پانزده سال و هجده سال گزارش شده است و با توجه به گزارش‌های مختلف در مورد تاریخ تولد امام علی( علیه السلام )، سنّ حضرتشان هنگام ازدواج نیز دقیقاً مشخص نیست و احتمالاً ایشان 21 سال داشته‌اند.
در خصوص روز و ماه عقد و به خانه رفتن آن‌حضرت نیز، اقوال مختلفى نقل شده است:
1. روز اول ذى حجّه عقد و روز سه‌شنبه ششم همان ماه به خانه رفتند.
2. عقد آن‌حضرات در ماه صفر بود، و پس از گذشت چند روز از ماه شوّال به خانه رفتند.
3. عقد در ماه رمضان انجام پذیرفت و ماه ذى حجه به خانه رفتند.
4. زفاف حضرت فاطمه در شب پنج‌شنبه، بیست و یکم ماه محرّم بوده است.[13]
میزان مهر
مهر حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها ) در حقیقت بهای زره امیرالمؤمنین علی( علیه السلام ) بود که آن‌را در گزارش مشهور به پانصد درهم و بنابر نقلی به چهارصد درهم فروختند.
در این‌که پانصد درهم معادل چه مقدار نقره است، نظرات متفاوتی وجود دارد، ولی مشهور آن است که پانصد درهم معادل 262 مثقال صیرفی نقره خالص می‌باشد.[14]
ویژگی‌های منزل
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) از همان ابتداى ورود به مدینه در فکر ساخت حجره‌اى براى حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) بود و بدین جهت زمانى که اتاق‌هایی را در شرق مسجد براى همسران خود ساخت، براى فاطمه( سلام الله علیها ) نیز حجره‌ای در نظر گرفت.
از ویژگی‌هاى خانه فاطمه( سلام الله علیها ) آن بود که بعدها به دستور خدا، همه درهایى که به مسجد باز می‌شدند، جز درِ این‏ خانه بسته شد: «أَمَرَ بِسَدِّ الْابْوابِ إلّا باب علیّ». این گزارش در بسیارى از منابع معتبر اهل‌‌سنت نیز نقل شده است.[15]
این خانه از نورانیت و شکوه خاصى برخوردار و از خانه‌هایى بود که قرآن مجید درباره آنها فرمود: «در خانه‌هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت‏] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن [خانه‏]ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می‌کنند».[16]
در این خانه هرگز از تجمل‌گرایى اثری یافت نمی‌شد، خانه‌اى بسیار ساده، نه فرش گرانبهایی دارد و نه وسائل گران‌قیمتی! این خانواده می‌خواستند زندگى زاهدانه‌ای را در پیش گیرند، بدین جهت بیشتر آنچه داشتند را به تهیدستان داده و خود تا می‌توانستند ساده می‌زیستند.[17]
تا پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) زنده بود، احترام این خانه و ساکنان آن برجا بود، اما بعد از رحلت حضرتشان، حوادثی رخ داد که در نهایت بدان انجامید که فاطمه( سلام الله علیها ) مدت زیادی بعد از پدرشان زنده نمانند.
غصب فدک و آتش زدن خانه حضرت زهرا( سلام الله علیها )
افرادی که بعد از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) قدرت را به دست گرفتند، آسیب‌های جسمی و روحی فراوانی به حضرتشان وارد کردند، از جمله آن‌که در ملایم‌ترین گزارش‌ها تهدید به آتش‌زدن خانه ایشان نموده و به گزارش مشهور، درب ورودی آن‌را نیز آتش زدند:
«ابوبکر، عمر را به سوی علی و کسانی که با او بودند فرستاد تا آنها را از خانه فاطمه بیرون بیاورد. و به او گفت: اگر آنان با تو مخالفت کردند با آنان نبرد کن! عمر در حالی‌که آتش با خود حمل می‌کرد به سوی خانه فاطمه رفت تا خانه را به آتش کشد! پس با فاطمه روبرو شد. فاطمه از او پرسید، ای پسر خطاب کجا می‌روی ؟ آیا آمده‌ای خانه ما را به آتش بکشی؟! عمر گفت: بله، یا این‌که آنچه را مردم قبول کرده‌اند (خلافت ابوبکر) قبول کنید...».[18]
فدک که هدیه پیامبر به دخترشان بود را از دست ایشان گرفتند:
«زمانی که مردم با ابوبکر بیعت کردند و او بر همه مهاجرین و انصار تسلط پیدا کرد کسی را به سوی فدک فرستاد تا وکیل حضرت زهرا( علیه السلام ) را از آن خارج سازد».[19]
که از گزارش اخیر می‌توان برداشت کرد که غصب فدک بعد از حمله به خانه ایشان، با فاصله زمانی چند روز صورت گرفته است.
خطبه فدکیه
زمانی که ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند تا فدکی که پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در زمان حیات خویش به دخترش بخشیده بود، را از دست آن‌حضرت خارج کنند، ‌حضرتشان برای احقاق حق و اتمام حجّت به همراه تعدادی از اطرافیان به مسجد النبی( صلی الله علیه و آله و سلم ) رفتند که عده‌ای از مهاجران و انصار در آنجا گرد ابوبکر جمع شده بودند. وقتی آن‌حضرت وارد مسجد شدند، پرده‌ای را بین ایشان و مردم نصب کردند. آن‌گاه حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) ناله جان‌سوزی زدند که در اثر آن، صدای تمام حاضران به گریه بلند شد. بعد از آرام‌شدن مردم، زهرا( سلام الله علیها ) سخن خود را با حمد و ثنای خداوند و درود بر رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) آغاز کردند، با شنیدن نام پیامبر، دوباره صدای گریه مردم بلند شد.[20] آنچه حضرت در این خطبه فرمودند، در کتب روایی و تاریخی گزارش شده است.
مصحف فاطمه( سلام الله علیها )
«مصحف فاطمه» نام مجموعه‌ای است که در زمان فاطمه( سلام الله علیها ) و با دستان علی( علیه السلام ) نوشته شد. مطالب این کتاب - مشتمل بر حوادث غیبی و اسرار آل محمد( صلی الله علیه و آله و سلم ) است - به وسیله جبرئیل و یا فرشته‌ای دیگر به حضرت فاطمه القا شد. این کتاب نزد هر فردی باشد، نشانه‌ای از امامت او بوده و از این رو میان امامان دست به دست شده و اکنون در دست امام مهدی(عج) است. محتوای این مصحف نیز در اختیار آن پیشوایان بوده و جز آنچه از آنان در این زمینه نقل شده، دیگر مطالب مندرج در آن در اختیار عموم قرار نگرفته است.[21]
چون این کتاب پس از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) تدوین یافته است، از حضرتشان درباره آن چیزی گزارش نشده است­، ولی این به معنای بی‌اطلاعی پیامبر از این مصحف نبوده است؛ زیرا ما عقیده داریم وی به اذن خدا از رخدادهای آینده نیز باخبر بود.
تسبیحات حضرت زهرا( سلام الله علیها )
تسبیح حضرت زهرا( سلام الله علیها ) عبارت است از: (34) مرتبه «الله أکبر»، بعد (33) مرتبه «الحمد لله» و بعد از آن (33) مرتبه «سبحان الله». از تعقیب‌هایى که بعد از نمازهای پنج‌گانه خیلى سفارش شده است، تسبیح حضرت زهرا( سلام الله علیها ) است.[22]
درباره پاداش تسبیحات حضرت زهرا( سلام الله علیها ) روایات زیادی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
الف) امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «تسبیح فاطمه( سلام الله علیها ) پس از هر نماز در نزد من از هزار رکعت نماز در هر روز محبوب‌تر است».[23]
همچنین آن‌حضرت به ابوهارون مکفوف فرمود: «اى ابوهارون! ما کودکان خود را همان‌گونه که به نماز فرمان می‌دهیم به تسبیح حضرت زهرا( سلام الله علیها ) نیز امر می‌کنیم. پس بر این ذکر مداومت کن؛ زیرا هر بنده‌اى بر آن مداومت کند تیره‌بخت نمی‌شود».[24]
ب) امام باقر( علیه السلام ) فرمود: «هرکس تسبیح حضرت زهرا( سلام الله علیها ) را بگوید، سپس طلب آمرزش کند آمرزیده خواهد شد. این تسبیح به زبان صد مرتبه است، ولى در میزان عمل هزار تسبیح به شمار می‌رود، و شیطان را دور می‌کند، و خداوند رحمان را خشنود می‌سازد».[25]
بیت الاحزان
پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) به حضرت زهرا( سلام الله علیها ) که تنها فرزند باقی مانده ایشان بود، علاقه خاصی داشت و رابطه‌ای صمیمی میان آنها برقرار بود که به همین دلیل، اندوه حضرت زهرا( سلام الله علیها ) برای از دست دادن پدرشان، مضاعف می‌شد.
علاوه بر این، بعد از رحلت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )، شرایط به گونه‌ای پیش رفت که بی‌احترامی‌ها و بی‌عدالتی‌هایی نسبت به اهل‌بیت، بویژه حضرت زهرا( سلام الله علیها ) روا داشته شد.[26]
مجموع اینها سبب شد که فقدان پدر برای فرزند بسیار سنگین آید و به دنبال آن، عزای فاطمه( سلام الله علیها ) سنگین‌تر شود، تا جایی که گزارش شده است، عزاداری فاطمه( علیه السلام ) در خانه موجب اعتراض برخی شده و به دنبال آن بود امام علی( علیه السلام ) اتاقی در بقیع آماده کرد و فاطمه( سلام الله علیها ) برای عزاداری به آن‌جا می‌رفت:
«بزرگان مدینه گرد هم آمده و به حضور حضرت على( علیه السلام ) رفتند و گفتند: اى ابوالحسن! فاطمه شب و روز گریه می‌کند و هیچ‌کدام از ما علاوه بر آن‌که روزها در طلب معیشتیم، شب­هنگام نیز خواب خوشی نداریم. ما از تو می‌خواهیم که به فاطمه بگویی یا شب گریه کند و یا روز.
آن‌حضرت پذیرفت و این موضوع را با فاطمه( سلام الله علیها ) در میان نهاد، ولى دریافت که همسرش توانایی آن‌را ندارد که از گریه آرام ‌گیرد.
با این حال، فاطمه( سلام الله علیها ) گفت: اى ابوالحسن! من، چندان در میان این مردم زندگی نخواهم کرد و به زودى از میان آنان خواهم رفت!
على جان! به خداوند سوگند من شب و روز آرام نخواهم گرفت تا این‌که به پدرم ملحق شوم.
حضرت علی( علیه السلام ) در پاسخ فرمود: باشد، هر طور که میل دارى انجام بده و سپس اتاقى در بقیع که در آن زمان، خارج از منطقه مسکونی شهر مدینه بود براى همسرش ساخت که به «بیت الاحزان» مشهور شد.
صبحگاهان، فاطمه، فرزندانش را برداشته و به آن‌جا می‌رفت و تا شبانگاه مشغول گریه بود و چون شب فرا می‌رسید حضرت امیر( علیه السلام ) فاطمه را به منزل باز می‌گردانید.
حضرت فاطمه پس از فوت پدر بزرگوارش مدت 27 روز این برنامه را انجام می‌داد».[27]
موقوفات
بر اساس روایات، حضرت زهرا( سلام الله علیها ) صاحب اموالی بود که از طریق هبه(بخشش) به آن‌حضرت رسیده بود و ایشان بخشی از اموالش را براى بنی هاشم و بنی مطلب وقف نمود.[28]
تاریخ شهادت
در مورد تعداد روزهایی که حضرت صدیقه طاهره( سلام الله علیها ) پس از رحلت پدر بزرگوارشان در قید حیات بود، چند گزارش وجود دارد. بعضی این زمان را چهل روز و کسانی این مدت را شش ماه ذکر کرده‌اند.[29]
گزارش مشهوری که برخی روایات اهل‌بیت( علیه السلام ) نیز مؤید آن هستند، حدود سه ماه را تأیید می‌کند:
امام باقر( علیه السلام ) مى‌فرماید: زمان رحلت صدیقه کبرا( سلام الله علیها ) سه ماه بعد از رحلت پیامبر مکرم اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) بود.[30]
در همین راستا طبرسی می‌گوید: حضرت صدیقه طاهره( علیه السلام ) در ماه جمادی الاخر سال یازده هجری از دنیا رفتند. و مدت زمان حیات فاطمه زهرا( سلام الله علیها ) پس از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) 95 روز بود.[31]
تشییع پیکر مطهر
بنابر وصیت خود حضرت زهرا( سلام الله علیها )، جنازه آن‌حضرت شبانه تشییع و بر پیکرشان نماز گزارده شد، آنچه قطعی است آن است که تنها تعداد اندکی در این مراسم شرکت داشتند، اما در باره نام افراد شرکت‌کننده که گزارش‌های گوناگونی وجود دارد:
1. بر جنازه حضرت فاطمه( علیه السلام )؛ امام علی، حسن، حسین( علیه السلام )، عقیل، سلمان، أبوذر، مقداد، عمار و بریده نماز خواندند.[32] 2. علاوه بر این افراد، عباس بن عبد المطلب و فرزندش فضل، حذیفه و ابن مسعود نیز در نماز شرکت داشتند.[33]
2. در مراسم خاک‌سپاری فاطمه؛ عباس بن عبدالمطلب، علی( علیه السلام ) و فضل پسر عباس حضور داشتند.[34]
محل قبر فاطمه ( سلام الله علیها )
بر اساس قرائن موجود، در مورد محل دفن آن‌حضرت سه نظر وجود دارد:
1. در خانه خودشان.[35]
2. در محل روضه(بین منبر و خانه پیامبر) که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «باغی است از باغ‌های بهشت».[36]
3. در قبرستان بقیع.[37]
ایام فاطمیه
تعظیم شعائر و بزرگ‌داشت مقام معصومان( علیه السلام ) با هر بهانه و در هر مناسبتی ارزش‌مند است، اما آنچه در سال‌های اخیر به عنوان «ایام فاطمیه» اول و دوم و در برخی نقاط، ایام فاطمیه سوم برگزار می‌شود، در منابع اسلامی، شیعی و در سیره امامان( علیه السلام )، حتی شیعیان سده‌های ابتدایی بعد از غیبت، گزارشی در ارتباط با «ایام فاطمیه» و یا «دهه فاطمیه» مشاهده نمی‌شود و اساساً غیر از عزاداری برای امام حسین( علیه السلام ) در دهه محرم و اربعین، گزارش دیگری در مورد عزاداری پیشوایان دینی و اصحاب آنان در ایام ویژه دیگر وجود ندارد.[38]

[1]. تاریخ تولّد حضرت زهرا ( سلام الله علیها )، 9925.
[2]. سید ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة، محقق، مصحح، قیومى اصفهانى، جواد، ج 3، ص 164- 165، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1376ش؛ ر. ک: «مشکات از القاب حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها )»، 25591؛ «القاب حضرت زهرا( سلام الله علیها ) در احادیث و منابع اسلامی»، 5380.
[3]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج ‏3، ص 356، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.
[4]. همان.
[5]. شیخ صدوق، محمد بن على‏، امالی، ص 595، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
[6]. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة من ولده( علیه السلام ) من طریق العامة، ص 136، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق.
[7]. البته ممکن است این عبارت، ناظر به زیبایی معنوی باشد.
[8]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق، رسولی محلاتی، هاشم، ج ‏1، ص 359 – 360، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، 1381ق.
[9]. ر. ک: «ابعاد شخصیت حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها )»، 1256؛ «مقام حضرت زهرا ( سلام الله علیها )»، 13313.
[10]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 1، ص 402، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق؛ مقریزی، تقی الدین‏، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج 5، ص 351، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.
[11]. «خواستگاری امام علی( علیه السلام ) از حضرت فاطمه و مهریه ایشان»، 72620.
[12]. مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج ‏3، ص 346.
[13]. ر. ک: «زمان ازدواج علی( علیه السلام ) با فاطمه( سلام الله علیها )، 18645؛ «مراسم عروسی زمان پیامبر»، 3808.
[14]. شعرانی، ابوالحسن، ترجمه و شرح تبصره المتعلمین فی أحکام الدین، ج ‏2، ص 543، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419ق‏؛ نراقی، أحمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، ج ‏2، ص 120، قم، کنگره نراقیین ملا مهدى و ملا احمد‌، 1422ق؛ ر. ک: «میزان مهر حضرت فاطمه ( علیه السلام )»، 9293.
[15]. شیبانی، أحمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 99، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421ق؛ طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الأوسط، ج 4، ص 186، قاهرة، دارالحرمین، بی‌تا؛ نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، ج 3، ص 135، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.
[16]. نور، 36.
[17]. ر. ک: «ویژگی‌های منزل حضرت فاطمه( سلام الله علیها )»، 44349.
[18]. ابن عبد ربه اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج 5، ص 13، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1404ق؛ أبو الفداء صاحب حماة، إسماعیل بن علی، المختصر فی أخبار البشر، باب «أخبار أبی‌بکر الصدیق و خلافته»، المطبعة الحسینیة المصریة، چاپ اول، بی‌تا.
[19]. طبرسى، احمد بن على‏، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج ‏1، ص 90، مشهد، نشر مرتضى‏، چاپ اول‏، 1403ق.
[20]. ابن أبی طاهر، احمد، بلاغات النساء، ص 24، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، بى‌تا‏؛ الإحتجاج على أهل اللجاج، ج ‏1، ص 98.
[21]. ر. ک: «مصحف فاطمه( سلام الله علیها )»، 1355.
[22]. امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، ج 1، ص 606، م 1122، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.
[23]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 163، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، 1406ق.
[24]. همان.
[25]. همان.
[26]. ر. ک: «شهادت حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) در منابع اهل سنت»، سؤال 5256؛ «عکس العمل امام علی( علیه السلام )در حادثه هجوم به منزل آن‌حضرت»، سؤال 578.
[27]. مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار، ج 43، ص 177، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ جزائری، نعمت الله، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، ج 1، ص 62، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1427ق؛ قضاعی، محمد بن سلامة، شرح فارسی شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، ص 287 – 288، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1361ش.
[28]. ر. ک: «موقوفات حضرت فاطمه زهرا( سلام الله علیها )»، 32135.
[29]. کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ‏1، ص 503.
[30]. ابوالفرج اصفهانى‏، مقاتل ‏الطالبیین، تحقیق، صقر، سید احمد، ص 59 - 60، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
[31]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، ج 1، ص 300، قم، مؤسسه آل البیت‏، چاپ اول، 1417ق؛ ر. ک: «تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا( سلام الله علیها )»، 8086.
[32]. مناقب آل أبی طالب( علیه السلام )، ج 3، ص 363، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، ج ‏1، ص 300؛ شیعى سبزوارى‏، حسن بن حسین‏، راحة الأرواح در شرح زندگانى، فضائل و معجزات ائمه اطهار( علیه السلام )، ص 79، تهران، اهل قلم‏، چاپ دوم، 1378ش.
[33]. مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج 3، ص 363.
[34]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ‏11، ص 598، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ ر. ک: «افراد حاضر در تشییع پیکر مطهر حضرت فاطمه»، 36403.
[35]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ‏1، ص 229، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص 185، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اوّل‏، 1413ق؛ شامی‏، جمال الدین یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم‏، ص 484، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل‏، 1420ق؛
[36]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج ‏1، ص 349، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1423ق؛ کرکی حائری‏، سید محمد، تسلیة المجالس و زینة المجالس‏، ج ‏1، ص 571، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اوّل‏، 1418ق؛ مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، ص 273، قم، سرور، چاپ نهم، 1382ش.
[37]. إعلام الورى، ج ‏1، ص 301؛ مسعودی، على بن حسین‏، إثبات الوصیة للإمام علی بن ابی‌طالب( علیه السلام )، ص 162 – 163، قم، انصاریان‏، چاپ سوم‏، 1426ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج ‏8، ص 268، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[38]. «ایام فاطمیه»، 95288، « برپایی مجالس عزا برای امامان( علیه السلام ) و عزاداری امام حسین( علیه السلام ) در دهه اول محرم»، 27061

T