شیعه نیوز:
پرسش
معنای «تحکیم» یا «حکمیت» که خوارج، معتقد به آن‌را کافر می‌دانستند، چیست؟
پاسخ اجمالی
«تحکیم» و «حکمیت» از ریشه «حکم» به معنای داوری کردن است. «حَکَم»، «حکیم» و «حاکِم» از صفات خداوند بوده و از نظر معنا نزدیک به هم می‌باشند و همگی معنای «داور» را می‌دهند. «حکومت» در اصل به معنای جلوگیری از ستم می‌باشد و به همین جهت عرب به افسار حیوان «حکمت» می‌گوید؛ زیرا با آن جلوی حیوان را می‌گیرند و او را به مسیر درست راهنمایی می‌کنند.[1]
با توجه به بحث لغوی بالا، در ارتباط با چگونگی شکل‌گیری حکمیت و مخالفت خوارج با آن باید گفت؛ بعد از آنکه در نبرد صفین، معاویه شکست خود را حتمی می‌دید با پیشنهاد نیرنگ‌آلود عمرو عاص، دستور داد تا قرآن‌ها را بر سر نیزه کردند و با این فریب، دوستان نادان علی( علیه السلام ) دست از یاری آن‌حضرت برداشتند، اما گروهی از آنها بعد از آنکه متوجه شدند که فریب خورده‌اند، به جای این‌که خود را در زمینه سستی در صحنه نبرد، سرزنش نمایند، با گسترش یک مغالطه و با استناد به برداشت نادرست خود از آیه شریفه «إن الحکم الا لله»[2] (حکم و داوری مخصوص خداوند است) انگشت اتهام را به سمت امام علی( علیه السلام ) نشانه گرفتند و پذیرفتن رأی حکمین از سوی حضرتشان را مخالفت با این آیه دانسته و بر همین اساس، ایشان را کافر پنداشته و درخواست کردند تا توبه کند![3] البته هم امام و هم یارانشان به این شبهه، پاسخ منطقی دادند ولی آنان از لجاجت خود دست برنداشته، جنگ خونین نهروان را به راه انداخته و در نهایت، امیرالمؤمنین( علیه السلام ) را به شهادت رساندند.
[1]. ر. ک: ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 12، ص 140 - 141، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[2]. یوسف، 67.
[3]. ر. ک: «انحرافات خوارج»، 7299؛ «علل وقوع جنگ صفین و نهروان»، 14676؛ «جنگ صفین و به وجود آمدن حکمیت»، 78193.
آیات مرتبط
سوره الأنعام (57) : قُلْ إِنِّي عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ ۚ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ ۚ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۖ يَقُصُّ الْحَقَّ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ
سوره يوسف (40) : مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ ۚ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۚ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
سوره يوسف (67) : وَقَالَ يَا بَنِيَّ لَا تَدْخُلُوا مِنْ بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُتَفَرِّقَةٍ ۖ وَمَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ ۖ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۖ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ ۖ وَعَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ
T