شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی
در مورد این مطلب که ملائکه قبل از خلقت آدم ، از کجا می دانستند که وی فساد ایجاد می کند؟ وجوهی بیان شده است:
1- از طریق لوح محفوظ بر این امر که آدم و ذریّهاش در زمین فساد و خونریزى خواهند کرد.
2- از طریق اخبار الاهى
3- این مطلب در واقع پیشبینى فرشتگان بوده است به خاطر این که می دانستند انسان از خاک و ماده که دارای تزاحمهاى طبیعى است خلق شده است از این رو خونریزى و فساد انسان را پیشبینى مىکردند.
4- بعضى دیگر از مفسران معتقدند فرشتگان، با مشاهده انسانهاى قبل از حضرت آدم ( علیه السلام ) در عوالم دیگر یا در همین عالم این گونه پیش بینی کردند.
این تفاسیر چندان منافاتى با هم ندارند؛ یعنى ممکن است همه این امور سبب توجه فرشتگان به این مطلب شده باشد.
پاسخ تفصیلی
"نگامی که خداوند به فرشتگان فرمود می خواهم در زمین جانشین قرار دهم. "آنها به عنوان سؤال براى درک حقیقت و نه به عنوان اعتراض" عرض کردند آیا در زمین کسى را قرار مىدهى که فساد کند و خون ها بریزد؟! در حالى که ما تو را عبادت مىکنیم تسبیح و حمدت را بجا مىآوریم و تو را از آن چه شایسته ذات پاکت نیست پاک مىشمریم".
ولى خداوند در این جا پاسخ سربسته به آنها داد که توضیحش در مراحل بعد آشکار گردید: "فرمود من چیزهایى مىدانم که شما نمىدانید"! [1]
فرشتگان آن چنان که از سخنانشان پیدا است پى برده بودند که این انسان فساد مىکند، خون مىریزد، خرابى به بار مىآورد. اما از کجا دانستند؟! [2] وجوهی برای این امر بیان شده است:
1- خداوند قبلا آینده انسان را به طور اجمال براى آنها بیان فرموده بود که این به دو صورت بیان شده است:
الف- ملائکه از طریق لوح محفوظ بر این امر که آدم و ذریّهاش در زمین فساد و خونریزى خواهند کرد اطّلاع یافتند، از این رو از روى تعجّب سؤال مىکنند، آیا کسى را در زمین قرار مىدهى که فساد کند و خون بریزد؟. [3]
ب- از طریق اخبار الاهى؛ یعنی خداوند به ملائکه، خبر داده بود که از فرزندان این آدم کسانى خواهند آمد که فساد و خونریزى مىکنند. پس از آن که خدا آدم را آفرید فرشتگان بدین منظور سؤال کردند تا بفهمند آیا این همان کسى است که خداوند گفته بود، ذریّهاش فساد مىکنند، یا غیر اوست؟. [4]
2- عده ای تصور مىکنند فرشتگان این مطلب را از سخن خداوند فهمیدند آنجا که گفت: من در روى زمین خلیفهاى قرار خواهم داد. فرشتگان فهمیدند که حاکمیت در زمین آنهم با امکانات محدودى که دارد مزاحمت هایى در میان نسل آدم به وجود مىآورد و این مزاحمت ها به درگیریها و در نهایت به فساد و خونریزى تبدیل مىگردد [5] در واقع به خاطر پیشبینى صحیحى که از انسان خاکى و مادّى و تزاحمهاى طبیعى آنها داشتند، خونریزى و فساد انسان را پیشبینى مىکردند [6] به عبارت دیگر ملائکه خودشان این مطلب را از کلمه" فِی الْأَرْضِ" (در روى زمین) دریافته بودند، زیرا مىدانستند انسان از خاک آفریده مىشود و ماده به خاطر محدودیتى که دارد طبعا مرکز نزاع و تزاحم است، چه این که جهان محدود مادى، طبع زیاده طلب انسان ها را نمىتواند اشباع کند، حتى اگر همه دنیا را به یک فرد بدهند باز ممکن است سیر نشود، این وضع مخصوصا در صورتى که توأم با احساس مسئولیت کافى نباشد سبب فساد و خونریزى مىشود [7] .
غلامه طباطیایی می گوید: چون می دانستهاند که موجود زمینى به خاطر این که مادى است، باید مرکب از قوایى غضبى و شهوى باشد، و چون زمین محل تزاحم و محدود الجهات است، و مزاحمات در آن بسیار می شود، مرکباتش در معرض انحلال، و انتظامهایش و اصلاحاتش در مظنه فساد و بطلان واقع می شود، حتما زندگى در آن جز به صورت زندگى نوعى و اجتماعى فراهم نمی شود، و بقاء در آن به حد کمال نمىرسد، جز با زندگى دسته جمعى، و معلوم است که این نحوه زندگى بالآخره به فساد و خونریزى منجر می شود [8] .
3- بعضى دیگر از مفسران معتقدند فرشتگان، با مشاهده انسانهاى قبل از حضرت آدم ( علیه السلام ) در عوالم دیگر یا در همین عالم [9] این گونه پیش بینی کردند؛ یعنی پیشگویى فرشتگان به خاطر آن بوده که آدم، نخستین مخلوق روى زمین نبود، بلکه پیش از او نیز مخلوقات دیگرى بودند که به نزاع و خونریزى پرداختند و پرونده سوء پیشینه آنها سبب بدگمانى فرشتگان نسبت به نسل آدم شد! [10]
این تفسیرهاى سهگانه چندان منافاتى با هم ندارند؛ یعنى ممکن است همه این امور سبب توجه فرشتگان به این مطلب شده باشد، و اتفاقا این یک واقعیت بود که آنها بیان داشتند، و از این رو خداوند هم در پاسخ هرگز آن را انکار نفرمود، بلکه اشاره فرمود در کنار این واقعیت، واقعیت هاى مهمترى در باره انسان و مقام او وجود دارد که فرشتگان از آن آگاه نیستند! آنها فکر مىکردند اگر هدف عبودیت و بندگى است که ما مصداق کامل آن هستیم، همواره غرق در عبادتیم و از همه کس سزاوارتر به خلافت! بىخبر از این که عبادت آنها با توجه به این که شهوت و غضب و خواست هاى گوناگون در وجودشان راه ندارد با عبادت و بندگى این انسان که امیال و شهوات او را احاطه کرده و شیطان از هر سو او را وسوسه مىکند تفاوت فراوانى دارد، اطاعت و فرمانبردارى این موجود طوفان زده کجا، و عبادت آن ساحلنشینان آرام و سبکبار کجا؟! آنها چه مىدانستند که از نسل این آدم پیامبرانى هم چون حضرت محمد( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ابراهیم( علیه السلام ) و نوح( علیه السلام ) و موسى( علیه السلام ) و عیسى ع و ائمه اهل بیت ( علیه السلام ) و بندگان صالح و شهیدان جانباز و مردان و زنانى که همه هستى خود را عاشقانه در راه خدا مىدهند قدم به عرصه وجود خواهند گذاشت، افرادى که گاه فقط یک ساعت تفکر آنها برابر با سال ها عبادت فرشتگان است [11] .
[1] " قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ".
[2] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 173، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ 1374 ش، چاپ اول.
[3] طبرسى، فضل بن حسن، ترجمه جوامع الجامع، ج1، ص: 62، تحقیق: با مقدمه آیة الله واعظ زاده خراسانى، ناشر بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ 1377 ش، چاپ دوم.
[4] نک: همان؛ ت فسیر نور، ج 1، ص 87.
[5] جعفرى، یعقوب، کوثر، ج 1، ص 122، 123.
[6] تفسیر نور، ج 1، ص 87.
[7] تفسیر نمونه، ج 1، ص 173-175. مترجمان، تفسیر هدایت، ج 1، ص 136، ناشر، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1377 ش، چاپ اول
[8] طباطیایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج 1، ص 177، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم، موسوى همدانى، سید محمد باقر، ناشر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ 1374 ش، چاپ پنجم.
[9] تفسیر نور، ج 1، ص 87.
[10] برای آگاهی بیشتر، نمایه: خلقت حضرت آدم ( علیه السلام ) و یافته های دانشمندان، سؤال 2999 (سایت: 3297) .
[11] تفسیر نمونه، ج 1، ص 173-175.
آیات مرتبط
سوره البقرة (30) : وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
T