آیا تمام آیات قرآن داراى شأن نزول است یا نه؟ و جایگاه شأن نزول در فهم قرآن کریم به چه میزان است؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی

آیات قرآن بر دو بخش است، دسته ای از آیات دارای شأن نزول بوده و دسته ای دیگر از آن ها از شأن نزولی برخوردار نمی باشند، مثل بعضی از آیات مربوط به مبدأ، معاد، جزئیات عالم پس از مرگ و ... .

در مورد جایگاه شأن نزول در تفسیر آیات قرآن چند دیدگاه وجود دارد:

الف: برخی از دانشمندان اسلامی، هر گونه تفسیری را بدون شناخت شأن نزول آیات، امری ناممکن می دانند.

ب: برخی دیگر جستجو در اسباب نزول آیات را صرفاً یک موضوع تاریخی و کشف رخدادهای زمان گذشته دانسته که دارای ارزش علمی چندانی نبوده و نقشی در فهم آیات قرآنی ندارد.

ولی حق این است که شأن نزول در عین حال که در تفسیر آیات قران نقش به سزایی دارد که بدون توجه به آن فهم بسیاری از آیات قرآن مشکل خواهد بود؛ اما از سوی دیگر باید توجه داشت که شأن نزول مفهوم آیات را تخصیص نمی زند و معنا را منحصر در همان مصداق و مورد خاص نمی کند.
پاسخ تفصیلی

آیات و سوره های قران کریم بر دو قسم است؛ الف: دسته ای از آنها بدون این که رویدادی رخ داده و پرسشی مطرح شده باشد نازل شده اند مانند برخی از آیاتی که مردم را به اندیشه توحیدی و اعتقاد به مبداء و معاد و نبوّت و اصول عالی اخلاقی و رفتار مطبوع انسانی دعوت می کند یا از تفاصیل و جزئیات عالم پس از مرگ و برزخ و قیامت و احوال نیکان و بدان گزارش می دهد و یا برخی از آیاتی که تاریخ و قصص پند آموز امت های گذشته و فرجام کار هر گروه را نام می برد.[1]

ب. دسته دیگری از آیات در پی حادثه و یا واقعه ای که رخ داده و یا پرسشی که مطرح شده نازل شده اند.

در اصطلاح مفسران و دانشمندان علوم قرآنی، آن رویداد یا پرسشی که به اقتضای آن، قسمتی از یک آیه یا بخشی از آن و یا چند آیه و یا یک سوره از قرآن کریم همزمان یا در پی آن نازل شده است، سبب و شأن نزول می گویند.[2]

در مورد جایگاه شأن نزول در فهم قران کریم چند دیدگاه وجود دارد:

1. برخی از دانشمندان اسلامی هر گونه تفسیری را بدون شناخت شأن نزول آیات، ناممکن می دانند. واحدی می گوید: آگاهی از سبب نزول آیات، مهم ترین امری است که شناخت صحیح آیات قران بدون اطلاع از آن ممتنع است.[3]

جلال الدین سیوطی نیز همین سخن را مورد توجه قرار می دهد.[4]

2. برخی دیگر بر این تصوراند که جستجو در اسباب نزول آیات صرفاً یک موضوع تاریخی و کشف رخدادهای زمان گذشته است که ارزش علمی چندانی ندارد.[5]
3. حق این است که از یک سو شأن نزول در فهم آیات قرآنی و تفسیر آن نقش بسزایی دارد. هر کس با سبک و اسلوب بیان قرآن آشنا باشد متوجه می شود بسیاری از آیات با اکتفاء به قرائن موجود در جو و فضای زمان نزول، بیان شده اند. بنابرین آگاهی نسبت به زمان و مکان و اشخاص و شرایط و مقتضیّات و اسباب نزول نقش عمده ای در رفع ابهام از چهره آیات و فهم مدلول آن ها دارد. علّامه طباطبایی می نویسد حوادث و وقایعی که در روزهای دعوت برای پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) رخ داد و نیاز های ضروری نسبت به احکام و قوانین اسلامی، سبب نزول بسیاری از سور و آیات گردیده است و شناخت این اسباب تا حد زیادی در فهم آیه و معانی و اسرار آن کمک می کند.[6]

ولی از سوی دیگر باید توجه داشت روایاتی که در شأن نزول آیات قرآن وارد شده اند اگر مستند و معتبر باشند هر چند در فهم آیات کمک فراوانی می کند امّا مفهوم آیات را تخصیص نمی زند و معنا را منحصر در همان مصداق و مورد خاصی نمی کند. بلکه محتوای قرآن برای همیشه دوران است.

[1] سعیدی روشن، محمد باقر، اسباب یا زمینه های نزول آیات قران ص 18، انتشارات یمین 1376.

[2] رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن ص 119، پزوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.

[3] اسباب یا زمینه های نزول آیات قران ص 24 ، به نقل از اسباب النزول واحدی ص 4.

[4] همان، به نقل از الاتقان، ج1 ص 61.

[5] همان، ص 20.

[6] همان، به نقل از قرآن در اسلام ص 123و 176

T