پرسش
چرا در هنگام نوشتن کلمه "قرآن"، الف وسط کلمه به صورت الف مدی (یعنی الف با کلاه) نوشته می شود؟ در صورتی که در سایر کلمات الف در وسط کلمه به صورت الف دوم (بدون کلاه) است. با توجه به این که این پرسش مربوط به پرسش دانش آموزان می باشد، لطفا در ارسال جواب تسریع فرمایید. قبلا از بذل عنایت شما تشکر می شود.
پاسخ اجمالی
الف، واو و یاء وسط کلمه در مواردی چون عِباد، یَحْزَنُون، مُنْذِرین در واقع حرف نبوده، بلکه نوعی حرکت کشیده است که به حرف قبلی متصل می شود و به همین دلیل حرکات چهارگانه (ضم، فتح، کسر و سکون) در آنها مشاهده نمی شود.
از طرفی می دانیم که همزه و الف متفاوت بوده و همزه بر خلاف الف، حرفی مانند دیگر حروف بوده و حرکات چهارگانه نیز بر آن اعمال می شود.
در این راستا، گرچه به نظر می رسد نباید تفاوتی میان همزه و سایر حروف وجود داشته و همان گونه که حروف دیگر متصل به الف حرکتی، به صورت مستقل نگاشته شده و عباراتی؛ مانند "برهان"، "انسان"، میزان" و ... را به وجود می آورند، همزه نیز باید از چنین وضعیتی برخوردار بوده و اگر متصل به الف حرکتی باشد، عباراتی؛ چون "قرءان"، "الظمئان" را به وجود آورد. (به همین دلیل، قرآن های با رسم الخط عثمان طه، عبارات حاوی "آ (با کلاه)" را به صورت همزه متصل به الف "ءا" می نگارند که در این فرض، همزه تفاوتی با دیگر حروف نخواهد داشت و موردی برای پرسش شما باقی نخواهد ماند).
اما بر اساس رسم الخط عربی، خصوص همزه متصل به الف، نگارش دیگری به صورت " آ " دارد که استفاده از چنین رسم الخطی نیز اشکال ندارد. البته باید دانست که این رسم الخط (استفاده از الف با کلاه) اختصاصی به کلمه "قرآن" نداشته، بلکه در هر عبارتی که شامل همزه متصل به الف حرکتی باشد، می توان از این نگارش استفاده نمود. مواردی؛ نظیر "ظمآن"[1] و "مآب"[2] در قرآن کریم و "مرآت" به معنای آینه در روایات و متون عربی از همین قبیل می باشند.
[1] نور، 39.
[2] رعد، 36.
T