پرسش
فرق بین «مودّت» و «محبّت» چیست، خصوصاً در آیه «قل لا اسألکم علیه اجراً الاّ المودّة فی القربی»؟ و همچنین در سایر آیات قرآن به چه معنا است، مثل: «یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ» و «أَ یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخیلٍ» و «یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدی مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنیهِ»؟
پاسخ اجمالی
واژه "مودّت" به معنای دوستی و علاقه است، و از جهت استعمال قرآنی، حُسن و قبح مودّت به اعتبار متعلّق آن است. مثلاً در آیه شریفه: «الاّ المودّة فی القربی» همان دوستی و علاقه به اهل بیت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بوده که حسن است؛ و در آیات دیگر در تفاسیر قرآن کریم بحث هایی وجود دارد، که از جهت زوایای مصداقی و متعلّق و چگونگی مودّت و محبت به آن پرداخته شده است.
پاسخ تفصیلی
أ. «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، [1] معنای مودّت از جهت استعمال قرآنی، همان دوستی و علاقه به اهل بیت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) است و اگر بحث هایی در ذیل آیه شریفه و مودّت در تفاسیر قرآن کریم وجود دارد، از جهت زوایای مصداقی و چگونگی مودّت و محبت است. برای آگاهی بیشتر در این باره نمایه « اهل بیت( علیه السلام ) و آیه 23 شورى (آیه مودت) »، سؤال 160 (سایت: 1229) را مطالعه کنید.
ب. « وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلى حَیاةٍ وَ مِنَ الَّذینَ أَشْرَکُوا یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ». [2] در این جا نیز مودّت به معنای دوستی و علاقه قلبی نسبت به چیزی یا کسی است؛ اما حُسن و قبح مودّت به اعتبار متعلّق [3] آن است؛ لذا چون یهودیان در اندوختن مال و ثروت حریص بودند، هر یک از آنها دوست دارد هزار سال عمر کند. [4] البته در دوستی های این چنینی که یک امر دست نیافتنی بوده، مشتقات «ودّ» (مانند یودّ) به معنای دوستی به همراه آرزو نیز می آید. [5]
ج. «أَ یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخیل وَ أَعْناب...». [6] در این جا نیز «یودّ» از «ودّ» به معنای حبّ و دوست داشتن است. مخاطب آیه شریفه، کسی است که به مسائل زراعی مشغول بوده، ولی به دیگران از روی ریا و منّت و آزار انفاق می کند. [7]
د. «یُبَصَّرُونَهُمْ یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدی مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنیهِ»، [8] که شخص مُجرم دوست دارد و آرزو می کند با فدا کردن نزدیکان خویش از عذاب الاهی نجات پیدا کند. [9]
[1] . «بگو: من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمىکنم جز دوستداشتن نزدیکانم [اهل بیتم]» (شوری، 23).
[2] . «و آنها [یهودیان] را حریص ترین مردم- حتى حریص تر از مشرکان- بر زندگى (این دنیا، و اندوختن ثروت) خواهى یافت (تا آنجا) که هر یک از آنها آرزو دارد هزار سال عمر به او داده شود» (بقره، 96).
[3] . یعنی، آن چه که به آن محبت و دوستی ورزیده می شود.
[4] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 356،دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ حسینى همدانى، سید محمد حسین، انوار درخشان،تحقیق: بهبودى، محمد باقر، ج 1، ص 262،کتابفروشى لطفى، تهران، چاپ اول، 1404ق.
[5] . طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 534، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 9 و 10، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[6] . «آیا فردى از شما دوست مىدارد که باغى از درختان خرما و انگور داشته باشد؟» (بقره، 266).
[7] . ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 392؛ تفسیر نمونه، ج 2، ص 329 و 330.
[8] . «آنها را نشانشان مىدهند (ولى هر کس گرفتار کار خویشتن است)، چنان است که شخص مُجرم دوست مىدارد فرزندان خود را در برابر عذاب آن روز فدا کند» (معارج، 11).
[9] . انوار درخشان، ج 17، ص 73 و 74؛ تفسیر نمونه، ج 23، ص 26.
آیات مرتبط
سوره البقرة (96) : وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَىٰ حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا ۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يُعَمَّرَ ۗ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ
سوره البقرة (266) : أَيَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِيهَا مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْكِبَرُ وَلَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِيهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
سوره الشورى (23) : ذَٰلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۗ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ ۗ وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ
سوره المعارج (11) : يُبَصَّرُونَهُمْ ۚ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ
T