منظور از برکات در تعالیم قرآنی چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
در واقع معنای برکات چیست؟
پاسخ اجمالی

ارباب لغت و مفسّران قرآن کریم در مجموع با تعابیر مختلف، برکت را به معنای خیر، خوبی و فایده ثابت و پایدار معنا کرده اند؛ مانند این که می گویند:

1. «برکت»؛ یعنى، ثبوت خیر خدائى در یک چیز.[1]

2. «برکات»، جمع «برکت» در اصل به معناى «ثبات» و استقرار چیزى است، و به هر نعمت و موهبتى که پایدار بماند اطلاق مى شود، در برابر موجودات بى ‏برکت که زود از بین می روند و بى اثر مى ‏شوند.[2]

3. «برکات» به معناى هر چیز زیاد و فراوان است؛[3] و شامل برکت ‏هاى مادّى و معنوى مى ‏شود؛[4] مانند امنیت، آسایش، سلامتى، مال، فرزند، عمر و ... .

در محاورات‌ امروز فارسى‌ زبانان‌، برکت‌ به‌ معنای‌ فراوانی‌ نعمت‌ و فزونى‌ در خیر است‌. به عنوان نمونه، وقتی که می گویند خداوند به شما برکت دهد، منظور فزونی در نعمت ها است. در فرهنگ‌ و ادب‌ فارسى‌، برکت‌ و واژه ‌های‌ هم خانواده‌ و مرکّبى‌ که‌ از آن‌ ساخته‌ شده‌؛ نظیر تبرّک‌ و مبارک‌، فراوان‌ به‌ کار رفته‌ است.‌

یکی از واژه هایی که در فرهنگ قرآن و سخنان معصومان (ع) به کار رفته، واژۀ برکت است. و با توجه به معنایی که از آن ارائه شده، موضوعات مختلفی در قرآن با ویژگی برکت مطرح شده اند؛ مانند قرآن کریم که کتابی پر برکت معرّفی شده است؛[5] زیرا در کلمات، آیات و سوره های قرآن کریم، خوبی و خیر حقیقی برای کسانی که به واقع قصد بهره برداری از آنها را داشته باشند وجود دارد. آب و باران که در شرایط مخصوص مایۀ برکت و فراوانی نعمت است.[6] پیامبری همچون حضرت عیسی (ع) به عنوان وجود مبارک (با برکت) معرّفی شده است؛[7] چراکه پیامبران مایۀ هدایت و سعادت انسان هایی هستند که به حق پیرو آنها باشند. همچنین سرزمین مکه و خانه خدا،[8] مسجد الاقصی،[9] شب قدر،[10] و... مکان ها و زمان هایی با برکت شمرده شده اند.

[1] راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ج 1، ص 191، ذیل واژه "برک".

[2] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏6، ص 267، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374 ش.‏

[3] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، محمد باقر، ج ‏8، ص 254، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1374 ش.

[4] قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 4، ص 126، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، 1383 ش.

[5] "و این کتابى است که ما آن را نازل کردیم کتابى است پربرکت‏ "انعام، 92؛ "و این (قرآن) ذکر مبارکى است که (بر شما) نازل کردیم‏"، انبیاء، 50.

[6] "و از آسمان، آبى پربرکت نازل کردیم، و بوسیله آن باغها و دانه‏هایى را که درو مى‏کند رویاندیم"، ق، 9.

[7] مریم، 31.

[8] آل عمران، 96.

[9] اسراء، 1.

[10]دخان، 3.

آیات مرتبط

سوره الأعراف (96) : وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ
سوره هود (48) : قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَىٰ أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ ۚ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ
سوره هود (73) : قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ ۖ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ ۚ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ

T