کلمه «أُف» در برخی آیات قرآن، نشانگر توهین بسیار شدیدی است، اما در روایتی عنوان شده است که این کلمه، نشانگر پایین¬ترین درجه از توهین است. این تعارض را چگونه حل می¬کنید؟

شیعه نیوز:
پرسش
راجع به واژۀ «اُفّ» در قرآن در ذیل آیه 23 سوره اسراء «فَلا تَقُلْ لَهُما أُفِّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کریماً» آمده: «أَدْنَى الْعُقُوقِ أُفٍّ وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَیْئاً أَهْوَنَ مِنْهُ لَنَهَى عَنْه‏». امّا این‌جا سؤالی پیش می‌آید، که چگونه می‌توان بین این روایت و دو مورد دیگر استعمال اُفّ در قرآن جمع کرد؛ زیرا در جای دیگر حضرت ابراهیم( علیه السلام ) پس از محاجّه با مشرکین زمان خود به آن‌ها می‌فرمایند: «أُفِّ لَکمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ أ فَلا تَعْقِلُونَ» (سوره انبیاء، آیه 67). اگر اُفّ را به معنای کم‌ترین حدّ بی‌اعتنایی و سرزنش بگیریم با مقام و سیاق آیات تناسبی ندارد. بلکه مناسب‌تر این است که اُفّ به معنای نهایت برائت و ملامت باشد. همچنین در آیه دیگر در بیان کسی که با والدین خود بدرفتاری می‌کند می‌فرماید: «وَ الَّذی قالَ لِوالِدَیْهِ أُفِّ لَکما أَ تَعِدانِنی أَنْ أُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلی» (سوره احقاف، آیه 17). باز هم این‌جا شاید مناسب‌تر این باشد که اُفّ به معنای توهین، سخت‌گیری، تمسخر و سرزنش بزرگ باشد؛ زیرا این شخص در مقام اسائه ادب و بی‌احترامی نسبت به والدین خود است. اگر می‌شود معنای این کلمه را به نحوی که با تمام این سه استعمال قرآنی تناسب داشته باشد توضیح دهید. آیا ممکن است که این کلمه بیش از یک معنا یا بیش از یک مورد استعمال داشته باشد؟
پاسخ اجمالی

اگر چه کلمه «اُفّ» در اصل‏ به معناى هر چرکى و پلیدى، ناخن چیده شده، و هر چیزى که به خاطر آلودگى و پلیدیش ازاله و چیده شود، آمده است و گفته‏اند به هر عملى و چیزى که سبک و آلوده باشد أفّ گویند؛[1] مانند آیه: «أُفٍ‏ لَکُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ »[2] که به خاطر ناروا بودن پرستش‏ معبودانى غیر از خدا خوار شمرده شده‏اند؛ یعنى خفّت و خوارى بر شما باد و بر آنچه که غیر از خدا پرستش مى‏کنید. اما توجه به این نکته ضروری است که، کلمات با توجه به قرائن پیرامونی، معنای مناسب خود را خواهند گرفت. برای نمونه؛ دو کلمه «العزیز» و «الکریم» هر دو از صفات پروردگارند که در قرآن نیز بدان اشاره شده است، اما در آیه ای از قرآن همین دو عبارت برای تمسخر فرد مشرک به کار گرفته شده است «ذُقْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزیزُ الْکَریمُ»؛[3] (به او گفته می‌شود:) بچش که (به پندار خود) بسیار قدرتمند و محترم بودى!
معانی مختلف «أف» نیز با همین روش مشخص می‌شود که گاه با دانستن این پیش فرض که حضرت ابراهیم( علیه السلام )، نهایت انزجار از بت‌ها را دارد، شدّت انزجار را از کلمه «اُف» خواهیم فهمید، اما اگر «لا تقل لهما أف» در برابر «لا تنهرهما» (و بر آنها فریاد مزن!) قرار گیرد، نشان از مرتبه ضعیف و پایین «أف» دارد که در روایت به «أَدْنَى الْعُقُوق‏»[4] تبیین شده است.

[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 79، دارالقلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[2]. انبیاء، 67.
[3]. دخان، 49.
[4]. ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 633، دار الحدیث، قم، چاپ اول، ‏1429ق.

آیات مرتبط

سوره الإسراء (23) : وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا
سوره الأنبياء (67) : أُفٍّ لَكُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ۖ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
سوره الأحقاف (17) : وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَٰذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ

T