شیعه نیوز:
پرسش
در آیه قرآن خداوند می‌فرماید: «وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ إِنَّ فِی ذَلِکُمْ لآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ». و در آیه دیگر می فرماید: «وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ». در آیه اول خداوند می¬فرماید: مشتبها و غیر متشابه و در آیه دوم می‌فرماید: متشابها و غیر متشابه، فرق بین این دو معنا چیست؟
پاسخ اجمالی
خداوند در یکی از آیات قرآن، گوشه‌ای از شگفتی‌های جهان را این‌گونه بیان می‌دارد: «وَ هُوَ الَّذِى أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کلُِّ شىَْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نخُّرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّترَاکِبًا وَ مِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَةٌ وَ جَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَ غَیر مُتَشَابِهٍ ...».[1] همچنین در آیه دیگری و در همین موضوع آورده: «وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ ...».[2]
اما اختلاف تعبیر در دو آیه که در آیه اول می‌گوید: «مُشْتَبِهًا وَ غَیر مُتَشَابِهٍ» ولی در آیه دوم «مُتَشابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ» چندان اختلاف معنایی را به وجود نمی‌آورد؛ زیرا دانشمندان علم لغت کلمه «مُشْتَبِهًا» را تقریبا هم معنا با کلمه «مُتَشابِهاً» دانسته‌اند.[3] مفسران نیز «مُشْتَبِهًا» را به همان متشابه بودن تفسیر کرده‌اند.[4]
بنابراین، این دو کلمه تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند، البته اختلاف تعبیر و استفاده از الفاظ مختلف خود نشانه‌ای از بلاغت کلام است که شاید چنین بلاغتی مراد پروردگار از چنین تفاوتی در کلمات و عبارات باشد.
[1]. انعام، 99: «و اوست که از آسمان آبى فرستاد، و به وسیله آن گیاهان گوناگون را [از زمین] رویاندیم، و از آن ساقهها و شاخههاى سبز درآوردیم، و از آن دانههاى متراکم را خارج مىکنیم، و از شکوفه درخت خرما خوشههاى سر و رو هشته [به وجود مىآوریم]، و باغهایى از انگور و زیتون و انار شبیه به هم و بىشباهت به هم [بیرون مىآوریم] ... ».
[2]. انعام، 141: «و اوست که باغهایى [که درختانش برافراشته] بر داربست و باغهایى [که درختانش] بدون داربست [است]، و درخت خرما، و کشتزار با محصولات گوناگون، و زیتون، و انار شبیه به هم و بىشباهت به هم را پدید آورد ... ».
[3]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 443، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[4]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، ج 2، ص 143، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، 1415ق؛ شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص 161، دار البلاغة للطباعة و النشر، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 2، ص 52، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق.
T