شیعه نیوز:
پرسش
در رسم الخط عثمان طه در کتابت قرآن، در آیه 16 سوره مبارکه جنّ حرف «ن» را حذف کرده‌اند؛ سؤال این است که آیا اشتباهی خواسته یا ناخواسته صورت گرفته یا دلیل خاصی دارد؟ این در حالی است که در سایر رسم الخط‌ها در آیه مذکور حرف «ن» مورد اشاره نوشته شده است. و حتی در آیات مشابه در خود رسم الخط عثمان طه هم حرف «ن» را حذف نکرده‌اند. دلیل آن هم نمی‌تواند قاعده ادغام باشد چون ادغام مربوط به تلفظ است نه کتابت.
پاسخ اجمالی
در این‌گونه موارد اگرچه به دلیل ادغام در حروف «یرملون» حرف نون و میم در قرائت ساقط می‌شود، امّا مطابق با اصل وضع، هر دو کلمه در رسم الخط‌ها نوشته می‌شود، ولی در این موارد برخی از پژوهشگران قرآنی قاعده‌ای را ذکر کرده‌اند که بر اساس آن می‌توان این کلمات را به صورت ادغام و با حذف نون هم نگاشت.
غانم قدورى الحمد صاحب کتاب «رسم المصحف» می‌گوید: برخی کلمات به دلیل رابطه صوتى، متصل نوشته میشوند.
مثال‌هاى این قسم معمولاً در این جهت مشترک هستند که حرف اول که آخر کلمه اول است نون ساکن یا میم ساکن است و بعد از آن نون یا میم یا لام است. از جمله مثال‌ها اینها است:
1. «أن لا» که در همه جا بدون نون، رسم شده؛ یعنی «ألّا» مگر در ده مورد که در آن‌جا با نون رسم شده: «أن لا» و این مطابق با اصل وضع دو کلمه است، مانند: «وَ ظَنُّوا أَنْ لا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَیْهِ».[1]
2. «من ما» همه جا بدون نون و به صورت «ممّا» رسم شده است مگر در سه مورد که در آنها با نون نوشته شده، مانند: «فَمِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ».[2] ابو عمرو دانى گفته است: و اما کلمات «من مال اللّه» یا «من ماء» و مانند آنها که «من» بر اسم ظاهر داخل شده همیشه جدا نوشته می‌شود، و اگر «من» به «من» داخل شود، مانند: «ممّن منع» و «ممّن افترى» در تمام مصاحف متصل نوشته می‌شود و نون حذف می‌گردد. ضمناً در سوره طارق آیه 5 به این صورت نوشته شده: «مِمّ خُلِقَ».[3]
3. «عن ما» در همه جاى قرآن بدون نون و به شکل «عمّا» آمده مگر در یک مورد و آن در سوره اعراف آیه 166 می‌باشد «عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ» که با نون رسم شده است و هر کجا که کلمات «عن من» جدا نوشته شده و این عبارت در قرآن فقط در دو جا آمده است: یکى آیه «وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشاءُ»[4] و دیگر در آیه «فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِکْرِنا».[5]
4. «إن ما» در قرآن فقط در یک مورد با نون آمده و آن آیه «وَ إِنْ ما نُرِیَنَّکَ»[6] می‌باشد.
5. «إن لم» در این آیه بدون نون؛ یعنى متصل آمده: «فَإِلَّمْ یَسْتَجِیبُوا لَکُمْ»[7] و در آیه «فَإِنْ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَکَ»[8] با نون و جدا رسم شده است.
6. «أن لن» در دو مورد بدون نون نوشته شده: یکى در آیه «أَلَّنْ نَجْعَلَ لَکُمْ مَوْعِداً»[9] و دیگرى در آیه «أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ»[10] و نیز دو کلمه «أَنْ لَوِ» در سوره جنّ «و الّو استقاموا» همین‌طور است.
7. «ام من» در قرآن همه جا با حذف نون و متصل آمده مگر در چهار مورد که جدا از هم نوشته شده است؛ مانند: «أَمْ مَنْ یَکُونُ عَلَیْهِمْ وَکِیلًا».[11] دو کلمه «ام ما» در مصحف در یک مورد به صورت متصل آمده: «أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحامُ الْأُنْثَیَیْنِ»[12] است.[13]
[1]. توبه، 118.
[2]. نساء، 25؛ دو مورد دیگر عبارتند از: روم، 28 و منافقین، 10.
[3]. أبو عمرو دانی، عثمان بن سعید، المقنع فی رسم مصاحف الأمصار، ص 74، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، بی‌تا.
[4]. نور، 43.
[5]. نجم، 29.
[6]. رعد، 40.
[7]. هود، 14.
[8]. قصص، 50.
[9]. کهف، 48.
[10]. قیامت، 3.
[11]. نساء، 109.
[12]. انعام، 143.
[13]. غانم قدورى الحمد، رسم المصحف، ص 382 - 383، عمان، دار عمار، چاپ اول، 1425ق.
T