شیعه نیوز:
پرسش
در آیه 32 سوره یوسف؛ نون تأکید در کلمه «لیکوناً» با تنوین نوشته شده است؛ لطفاً علّت آن‌را توضیح فرمایید.
پاسخ اجمالی
مفاهیم و الفاظ قرآن، آسمانی و الهی است که از جانب خداوند بر پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نازل شده و آن‌حضرت برای مردم قرائت می‌کرد. ولی نوشتن الفاظ و عبارات این قرآن شفاهی، بر عهده مسلمانان قرار داده شد، افرادی که ملقب به «کُتّاب وحی» شدند. در صدر این افراد، امام علی( علیه السلام ) قرار داشت.
آنچه که در کتابت قرآن کریم، موجب بیان نظریات مختلف شده، مخالفت نوشتاری برخی از کلمات قرآن با دستور نگارش است. کلمات بسیاری را می‌توان به عنوان شاهد ذکر کرد؛ مانند: «سَأُوریکُم»،[1] «الئَیکَةِ»[2] و «امرَأتُ».[3] اگرچه اختلاف نگارش به اختلاف در تلفظ نمی‌انجامد، اما درباره علت وجود این نوع از نوشتار، دو نوع دیدگاه وجود دارد:
1. اشتباه نوشتاری(غلط املائی): چون عرب‌های زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) تازه به نوشتن روی آورده بودند و خط آنها در مرحله اولیه قرار داشت، با فنون نوشتن آشنا نبوده و توانایی نگارش صحیح و دقیق را نداشتند؛ از این‌رو در بیشتر مواقع، کلمات برخلاف آن طوری که تلفظ می‌شد، نوشته می‌شد؛ مثلاً «نون» را به صورت تنوین می‌نوشتند؛ مثل «لنسفعاً» و یا حرف یاء را جدای از کلمه می‌نوشتند؛ مانند «یستحی‌ی».[4]
2. نهفته‌بودن اسراری در این نوشتار: برخی می‌گویند این اختلاف نگارش‌ها، دارای اسرار مخصوص به خود است؛ مثلاً اگر کلمه «بِأیید» با دو «یاء» نوشته شده، برای آن است که این واژه که نشانگر قدرت پروردگار است، با دستان مادی انسان یکسان درنظر گرفته نشود و اگر در «یدع الانسان» و «یمح الله» حرف «واو» حذف شده، برای اشاره به سرعت وقوع فعل و آسان بودن انجام آن کار برای فاعل آن و شدت پذیرفته شدن فعل از جانب منفعل(مفعول) است؛ از این‌رو برخی از علمای اسلام، تغییر دادن خط عثمانی را حرام دانسته‌اند.[5]
همان‌طور که نظر علما درباره علت این اختلاف متفاوت است، درباره تصحیح نوشتاری این کلمات نیز نظریات مختلفی وجود دارد؛ برخی معتقدند باید این خطاها اصلاح شود و نباید خود را مقید به این رسم الخط کرد. و برخی دیگر نیز معتقدند باید به همین خط الرسم مقید بود و از تغییر دادن در آن، خودداری کرد. آنها می‌گویند باید ظاهر قرآن به همان شکلی که در زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نوشته شده، باقی بماند تا مبادا خطر تحریف در آن نفوذ کند، حتی در شیوه نگارش. تا جایی که گفته شده است نگارش قرآن جزو شعائر دینی است و حفظ آن واجب و تغییر دادنش حرام است.[6]
در رابطه با افعالی که با تنوین نوشته شده، باید گفت؛ در کل قرآن، فقط دو فعل «لَیَکونَنْ» و «لَنَسفَعَنْ» با تنوین و به شکل «لَیَکوناً»[7] و «لَنَسفَعاً»[8] نوشته شده‌اند. حرف «نون» که در انتهای این دو فعل وجود دارد، نون تأکید خفیفه است که فقط در همین دو فعل به کار رفته است (برخلاف نون تأکید ثقیله که در قرآن فراوان استفاده شده است). نوشته شدن این دو فعل با تنوین، هیچ مشکلی در تلفظ این دو فعل ایجاد نمی‌کند؛ زیرا احکام نون تأکید خفیفه ما قبل مفتوح، همانند احکام تنوین نصب است؛ یعنی هنگام وصل، به صورت «نون» ساکن ماقبل مفتوح خوانده می‌شود و هنگام وقف، تبدیل به «الف» می‌شود.[9] نوشته شدن این دو فعل با تنوین، موجب آسان شدن تلفظ صحیح این دو کلمه و بی‌نیاز شدن قرآن آموزان، از یادگیری احکام نون تأکید خفیفه شده است.
قابل ذکر است که این دو کلمه، در همه مصاحف، به همین شکل نوشته شده است.[10]
[1]. انبیاء، 37.
[2]. کهف، 2.
[3]. آل عمران، 34.
[4]. معرفت، محمد هادی، التمهید، ج 2، ص 14 – 15، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1415ق.
[5]. اسماعیل شلبی، عبدالفتاح، رسم المصحف العثمانی، ص 104، قاهره، مکتبه وهبه، چاپ چهارم، 1419ق.
[6]. حسن زاده آملی، حسن، قرآن هرگز تحریف نشده، ص 70 - 71، قم، قیام، چاپ سوم، 1376ش.
[7]. یوسف، 32.
[8]. علق، 15.
[9]. عباس حسن، النحو الوافی، ج 4، ص 182، دارالمعارف، چاپ پانزدهم.
[10]. غانم قدوری الحمد، رسم المصحف، ص 221، عمان، دار عمار، چاپ اول، 1425ق.
آیات مرتبط
سوره آل عمران (35) : إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي ۖ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
سوره النساء (78) : أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ ۗ وَإِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هَٰذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ۖ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُوا هَٰذِهِ مِنْ عِنْدِكَ ۚ قُلْ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ۖ فَمَالِ هَٰؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثًا
سوره الأعراف (145) : وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا ۚ سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ
سوره الأنفال (38) : قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ
سوره يوسف (30) : وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَنْ نَفْسِهِ ۖ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا ۖ إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ
سوره يوسف (32) : قَالَتْ فَذَٰلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ ۖ وَلَقَدْ رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ ۖ وَلَئِنْ لَمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِنَ الصَّاغِرِينَ
سوره طه (94) : قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي ۖ إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي
سوره الأنبياء (37) : خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ ۚ سَأُرِيكُمْ آيَاتِي فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ
سوره الشعراء (176) : كَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ الْمُرْسَلِينَ
سوره القصص (9) : وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ ۖ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَىٰ أَنْ يَنْفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ
سوره فاطر (43) : اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيِّئِ ۚ وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ ۚ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ ۚ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا ۖ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا
سوره ص (13) : وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ ۚ أُولَٰئِكَ الْأَحْزَابُ
سوره غافر (85) : فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا ۖ سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ ۖ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْكَافِرُونَ
سوره التحريم (10) : ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ ۖ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ
سوره التحريم (11) : وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
سوره المعارج (36) : فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ
سوره العلق (15) : كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ
T