چرا در مواردی لزوم اطاعت مسلمانان از خدا و پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) با تکرار افعالی مانند «أطیعوا» اعلام شده و گاه این افعال به صورت مستقل برای حضرتشان تکرار نشده است؟

شیعه نیوز:

پرسش
چرا در بعضی از آیات «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول» آمده و در بعضی «اطیعوا الله و الرسول»؟ چرا در بعضی فعل تکرار شده و در بعضی نشده است؟!
پاسخ اجمالی
اطاعت از پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در کنار اطاعت از خدای متعال، از جمله دستورات قرآن کریم است و به تصریح این کتاب مقدس، هر کسی که از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) اطاعت کند، در واقع از خدا اطاعت کرده است.[1]
با این وجود، اطاعت همزمان از خدا و پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) در آیاتی از قرآن مطرح شده، با این تفاوت که در برخی از آنها، فعل ناظر بر اطاعت، تکرار شده، مانند «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول»، و در برخی دیگر تنها با یک فعل، لزوم این اطاعت اعلام شده است، مانند «اطیعوا الله و الرسول». حال آیا این دو گروه از آیات با هم تفاوت دارند؟ و آیا می‌تواند عنایتی در تکرار باشد؟!
برخی از مفسران معتقدند، اگر لفظ «اطیعوا» تکرار هم نمی‌شد، هیچ اشکالی پیش نمی‌آمد و هدف از آیه که اطاعت از پیامبر باشد ‌رسانده می‌شد، اما در عین حال نکته‌ای در این تکرار وجود دارد؛ مانند:
1. «أَطِیعُوا الله»، امتثال اوامر و دستورات دینى است هم آنچه از سوی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به مکلفان ابلاغ شده و هم آنچه انسان خود به وسیله رسول باطنى عقل آن‌را درک کرده باشد، زیرا: «کلما حکم به العقل حکم به الشرع»، و «کلما حکم به الشرع حکم به العقل».
و تکرار لفظ «اطیعوا» براى آن است که باید در اطاعت رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در اعمال و احکام ولایی که مفاد: «النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»[2]است نیز تسلیم باشید؛ نظیر تعیین جانشین، انتخاب والى و نصب قضات و...؛ لذا خیال نشود که اطاعت رسول عین اطاعت خدا است و تکرار زیادى است.[3] به بیان دیگر؛ تکرار کلمه «أَطِیعُوا»، نشانه‌‏ى دو نوع دستور می‌‏باشد؛ یکی دستورات ثابت الهى و دیگر دستورات حکومتى پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )؛ یعنی خدا را در اوامرش اطاعت کنید و تسلیم احکام پیامبر باشید.[4]
۲. تکرار کلمه «اطیعوا» در این‌جا بیانگر این حقیقت است که اطاعت از خدا با اطاعت از پیامبر فرق می‌‏کند و هر کدام نوع خاصى دارد. اطاعت از خداوند یک اطاعت استقلالى است و عقل بشر حکم می‌کند که از خدا از آن جهت که خدا است باید اطاعت کرد، ولى اطاعت از رسول، یک اطاعت واسطه‌‏اى و تبعى است؛ یعنى ما از آن جهت از رسول اطاعت می‌کنیم که خدا اطاعت او را واجب کرده و او احکام خدا را به ما می‌رساند و اگر چنین نبود، اطاعت او به عنوان یک فرد بشرى بر مکلفان لازم و واجب نبود.[5]
۳. تکرار نشان تأکید و اهتمام ویژه در اطاعت است.[6]
۴. در پایان می‌توان گفت که تنوع در گفتار نیز از دلایل جذابیت قرآن بوده و خود به تنهایی می‌تواند دلیل مناسبی برای تکرار در برخی از آیات و عدم تکرار در برخی دیگر باشد.

[1] . نساء، 80.
[2]. احزاب، 6. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نسبت به مؤمنان از خود آنان سزاوارتر است.
.[3] طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏4، ص 464، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
[4]. فیضی دکنی، ابوالفضل، سواطع الالهام فی تفسیر القرآن، تحقیق، آیت الله زاده شیرازی،‏ سید مرتضی، ج ‏2، ص 18، قم، دارالمنار، چاپ اول، 1417ق؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج ‏3، ص 162، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش.
[5]. جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏3، ص 257، بی‌جا، بی‌تا.
[6]. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج ‏5، ص 202، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا؛ ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق، عبدالشافی محمد، عبدالسلام، ج ‏2، ص 23، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق.
آیات مرتبط

سوره آل عمران (32) : قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ ۖ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ
سوره آل عمران (132) : وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
سوره النساء (13) : تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ ۚ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ۚ وَذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
سوره النساء (59) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا
سوره النساء (69) : وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَٰئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ ۚ وَحَسُنَ أُولَٰئِكَ رَفِيقًا
سوره النساء (80) : مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ ۖ وَمَنْ تَوَلَّىٰ فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا
سوره المائدة (92) : وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا ۚ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَىٰ رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ
سوره الأنفال (1) : يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ ۖ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ ۖ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ ۖ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ
سوره الأنفال (20) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ
سوره الأنفال (46) : وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ۖ وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ
سوره التوبة (71) : وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
سوره النور (52) : وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ
سوره النور (54) : قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ ۖ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُمْ مَا حُمِّلْتُمْ ۖ وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا ۚ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ
سوره الأحزاب (71) : يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ ۗ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا
سوره محمد (33) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ
سوره الفتح (17) : لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَىٰ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ ۗ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ۖ وَمَنْ يَتَوَلَّ يُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِيمًا
سوره الحجرات (14) : قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا ۖ قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَٰكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ ۖ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره المجادلة (13) : أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ ۚ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
سوره التغبن (12) : وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ ۚ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَىٰ رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ

T