پرسش
بعضی از ائمه جماعات، در قرائت نماز، هنگام خواندن سوره قدر بر کلمه «سلام» وقف می‌کنند. لطفاً پاسخ فرمایید: آیا در این مورد در منابع دینی مطلبی وارد شده است؟
پاسخ اجمالی
دانشمندان علوم قرآنی، مبانی و ملاک‌های مختلفی برای وقف و ابتدا در قرائت قرآن ارائه کرده‌اند. مهم‌ترین این ملاک‌ها عبارت‌اند از:
1. اتمام نَفَس: طبق این نظریه، در هر جایی از جمله که نَفَس قاری به اتمام رسید، او می‌تواند بدون هیچ مشکلی در آن موضع وقف کند و پس از نفس‌گیری، آن‌را ادامه دهد.
2. وقف بر انتهای آیات: یکی از مهم‌ترین مبانی، وقف بر انتهای آیه و شروع از ابتدای آیه بعد است.
3. مفهوم بودن کلام: این معیار از صدر اسلام مورد توجه قاریان قرآن بوده است. طبق این مبنا، قاری قرآن در جایی باید وقف کند که هم عبارت قبل از وقف دارای معنای صحیح و کاملی باشد و هم عبارت پس از وقف دارای معنای قابل فهمی باشد؛ هرچند که بین این دو جمله ارتباط لفظی برقرار باشد.
4. اتمام لفظ و معنا: این معیار که توسط علمای علم نحو و زبان‌شناسان پایه‌ریزی شده، بر مبنای ارتباط لفظی و معنوی عبارات قرآن، تدوین شده است. طبق این ملاک، اقسام مختلفی از انواع وقف و ابتدا تعیین و مشخص شده است و برای هر کدام احکام خاص به خود ارائه گردیده[1] و برای هر کدام از آنها، علاماتی تعیین کرده‌اند.[2] یکی از این انواع، وقف قبیح نام دارد. وقف کردن در جایی که هنوز جمله کامل نشده و معنای آن واضح نشده است، از موارد وقف قبیح به شمار می‌رود که یکی از مصادیق آن، وقف بر مبتدا است.[3]
به عنوان نمونه در آیه 5 سوره قدر، کلمه «سلام» نقش مبتدا دارد و طبق این قواعد، وقف کردن بر آن قبیح است.
از جهتی دیگر؛ وقف‌هایی به پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) و جبرئیل نسبت داده شده است که از آن به «وقف سنت» یا «وقف نبی» یاد می‌شود. یکی از موارد وقف سنت، وقف بر آیه «...من کل امر»[4] است.[5]
البته در برخی از کتاب‌ها، وقف بر «سلام» به عنوان «وقف نبی» یاد شده است.[6]در یکی از قرائت‌ها، واژه «أمر» به صورت «امرئ» خوانده شده است که در این حالت، بر کلمه «سلام» وقف می‌شود.[7]
گفتنی است؛ برای صحت قرائت نماز، رعایت این قواعد وقف و ابتدا ضرورت ندارد و عدم رعایت آن، خللی در صحت نماز ایجاد نمی‌کند.[8]
[1]. سادات فاطمى، سید جواد، پژوهشى در وقف و ابتداء، ص 47-60، مشهد، به نشر، چاپ اول، 1382ش.
[2]. ر. ک: معنای علامت‌های وقف و ابتدا در آیات قرآن - 72762
[3]. حصری محمود، عیدی خسروشاهی، محمد، معالم الاهتداء الی معرفة الوقف و الابتداء، ص 81، تهران، اسوه، چاپ سوم، 1375ش.
[4]. قدر، 5.
[5]. حفیان، احمد محمود، التجدید فی الاتقان و التجوید، ص 129، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1424ق؛ معالم الاهتداء إلى معرفة الوقف و الابتداء، ص 36.
[6]. بیگلری، حسن، سر البیان فی علم القرآن، ص 245، کتابخانه سنایی، چاپ پنجم.
[7]. ابناری، محمد بن قاسم، ایضاح الوقف و الابتداء، محیی الدین عبدالرحمن رمضان، ج 2، ص 981، دمشق، مطبوعات مجمع علوم العربیه، 1390ش.
[8]. خامنه‌ای ، سید علی، اجوبة الاستفتائات، ج 1، ص 79، بیروت، الدارالاسلامیه، چاپ سوم، 1420ق.
آیات مرتبط
سوره القدر (4) : تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ
سوره القدر (5) : سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ
T