مقصود از تبدیل ایمان به کفر در آیه «و مَن یتبدّل الکفر بالإیمان» چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
در آیه 108 سوره بقره آمده است: «...و من یتبدل الکفر بالایمان...». این‌که کسی کفر را به ایمان تبدیل کند، یعنی چه؟ از نظر قواعد عربی توضیح بدهید.
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در ارتباط با درخواست‌هایی که برخی افراد دودل و مردد از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) داشتند، می‌فرماید: «أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَما سُئِلَ مُوسى‏ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِیل»؛[1] آیا می‌خواهید از پیامبر خود، همان تقاضای [نامعقولی را] بکنید که پیش از این، از موسی کردند[و با این بهانه‌‌جویی‌‌ها، از ایمان آوردن سر باز زدند]؟! کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد، از راه مستقیم (عقل و فطرت) گمراه شده است.
در مورد شأن و سبب نزول آیه نقل‌هایی بیان شده است، که همه آنها تقریباً نتیجه یکسانی دارند. برای نمونه از ابن عباس نقل شده است؛ روزی «وهب بن زید» و «رافع بن حرمله» نزد رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) ‌آمده و گفتند: از سوی خدا نامه‌ای برای ما بیاور؛ تا آن‌را قرائت کنیم و سپس ایمان بیاوریم و یا نهرهایی برای ما جاری فرما تا از تو پیروی کنیم.
همچنین نقل شده است؛ عده‌ای عرب از پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) همان تقاضایی را کردند که یهود از موسی( علیه السلام ) داشتند. گفتند: خدا را آشکارا به ما نشان ده تا با چشم خود ببینیم و ایمان بیاوریم.[2] در نتیجه با این بهانه‌جویی و تقاضاهای نامعقول خواستند، از زیر بار ایمان شانه خالی کنند و ایمان نیاورند و در واقع به بیان قرآن، کفر را به‌جای ایمان قرار دهند.
لذا براساس شأن نزول و سیاق آیه؛ برخی مسلمانانی که به پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) ایمان آورده بودند، از سر دودلی و تردید، درخواستهایی از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) داشتند که تا حدودی مشابه با درخواستهای بنی اسرائیل از حضرت موسی( علیه السلام ) بود و در پی آن بود که خدای متعال به آنان توصیه کرد تا از طرح چنین درخواستهایی خودداری کنند: «آیا می‌خواهید از پیامبرتان همان تقاضاهای نامعقول را بکنید که پیش از این از موسی کردند». از آن‌جا که این کار یک نوع مبادله «ایمان با کفر» است در پایان آیه اضافه می‌کند، کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد از راه مستقیم گمراه شده است.[3]
معنای «مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ...» این است: کسی که خداوند و نشانه‌های او را انکار کند و به جای تصدیق و اعتراف به او، امور ممتنع را با اصرار از پیامبر درخواست نماید، با این‌که حقیقت با دلیل و برهان برایش روشن است، از راه راست گمراه شده است.[4] در واقع قرآن می‌خواهد به مردم هشدار دهد که اگر شما دنبال تقاضاهای نامعقول بروید، بر سرتان همان خواهد آمد که بر قوم یهود آمد.
این فراز از آیه که می‌فرماید: «وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ»؛ فعل مضارع «یتبدّل» مجزوم به اسم شرط «من» است.[5] «ضمیر مستتر» فاعل فعل، «الکفر» مفعول آن، «بالایمان» جار و مجرور متعلق به «یتبدّل»[6] و «بـ» در «بالایمان» به معنای «بدلیت»[7] یا «مقابلیت»[8] است. پس این فراز از آیه این‌گونه معنا می‌شود: آن کسی که کفر را (به جای و یا در مقابل ایمان)، قرار داده و آن را می‌پذیرد.

[1]. بقره، 108.
[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 351، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏1، ص 107، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، 1404ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 396 - 397، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 352، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. صافی، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج ‏1، ص 230، دمشق‏، بیروت، دار الرشید، مؤسسة الإیمان، چاپ چهارم، 1418ق.
[6]. درویش، محیی الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج 1، ص 165، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، 1415ق.
[7]. حسینى طهرانى، هاشم‏، علوم العربیة، ج ‏2، ص 370، تهران، مفید، چاپ دوم، 1364ش.
[8]. عکبری، عبدالله بن حسین، التبیان فی اعراب القرآن، ص 37، عمان، ریاض، بیت الافکار الدولیة، چاپ اول، 1419ق؛ مصطفوى، حسن‏، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج ‏1، ص 252، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم‏، 1430ق.
آیات مرتبط

سوره البقرة (108) : أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْأَلُوا رَسُولَكُمْ كَمَا سُئِلَ مُوسَىٰ مِنْ قَبْلُ ۗ وَمَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ

T