«اصحاب الایکه» که در قرآن بدان اشاره شده، چه گروهی بودند و «امام مبین» که در توصیف محل زندگی آنان آمده است، معنایش چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
با سلام؛ واژه «ایکه» در «اصحاب الایکه»، به چه معنا است؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در چهار آیه از «اصحاب ایکه» نام می‌برد و آنان را مردمانی ظالم و ستم‌کار معرفی می‌کند.
بسیارى از مفسران و ارباب لغت گفته‌‏اند که «ایکه» به معناى درختان درهم پیچیده و یا بیشه است.[1] و «أَصْحابُ الْأَیْکَه» مردمی بودند که در سرزمینى پر آب و پر از درختان در میان حجاز و شام زندگى می‌‏کردند.[2]و این منطقه در نزدیکی‌هاى شهر «مدین» بود.[3]
اصحاب ایکه از نظر مادی مردمی ثروت‌مند بودند و زندگی مرفه داشتند؛ و به همین جهت، کبر و غرور آنها را فرا گرفته بود، و دست به کم‌‏فروشى و فساد در زمین زده بودند.
گفته‌اند این مردم، معاصر با شعیب پیامبر( علیه السلام )بوده، و بخشی از قوم او به شمار می‌آمدند.[4] البته برخی معتقدند که حضرت شعیب( علیه السلام ) پیامبر «اهل مدین» بود، اما از طرف خدای متعال مأمور هدایت «اصحاب ایکه» هم شد. آنچه این نظر را تقویت می‌کند که شعیب( علیه السلام )، پیامبر این گروه بود؛ آن است که در آیه‌ای مشاهده می‌کنیم: «وَ إِنَّهُما لَبِإِمامٍ مُبِینٍ»؛ یعنى منزل‌گاه قوم لوط و اصحاب ایکه، هر دو بر سر بزرگ راهى قرار داشت. و مقصود از این‌ راه، آن راهى است که مدینه را به شام وصل می‌کند. آبادی‌هایی که در این مسیر قرار داشتند، منزل‌گاه قوم لوط و قوم شعیب بودند. و از آن‌جا که همه این مسافت جنگلى بود، نتیجه می‌‏گیریم که اصحاب ایکه یک طایفه از قوم شعیب و سرزمین ایشان یک ناحیه از حوزه دعوت شعیب بود.[5] البته شعیب اهل آن شهر نبود و با مردمش بی‌گانه بود؛ به دلیل آن‌که در این داستان، مانند داستان‌هاى برخی از پیامبران( علیه السلام ) او را برادر آن قوم نخوانده و نفرمود «اخوهم شعیب». بر خلاف نوح، هود و صالح( علیه السلام ) که هم‌وطن قوم خود بودند. هم‌چنین لوط( علیه السلام ) که از راه سببى فامیل قوم خود بود؛ لذا درباره آنان فرمود: « أَخُوهُمْ نُوحٌ»،[6] «أَخُوهُمْ هُودٌ» ،[7] «أَخُوهُمْ صالِحٌ»[8] و «أَخُوهُمْ لُوطٌ».[9]،[10]
بنابر این، وقتى شعیب براى هدایت آنان مبعوث شد، آنها را از کفر و ناسپاسی بر حذر داشت و به توحید و راه حق دعوت نمود، اما آنان شعیب را تکذیب کردند و به کفر و گناه خود ادامه داده، و تسلیم حق نشدند، و سرانجام بر اثر مجازات دردناکى نابود گشتند. گرماى شدیدى چندین روز پى در پى آنها را فرا گرفت، و در آخرین روز ابر بزرگى در آسمان نمایان شد، آنها به سایه ابر پناه بردند، اما صاعقه‌‏اى فرود آمد، و آنان را نابود کرد.
شاید تکیه کردن قرآن روى کلمه «أَصْحابُ الْأَیْکَةِ»؛ (صاحبان سرزمین‌هاى پر درخت) به این جهت باشد که می‌خواهد بگوید، آنها با این همه نعمتى که به آنها بخشیده بودیم، باز به جاى شکر نعمت، کفر ورزیدند، و ظلم و ستم را بنیاد نهادند و صاعقه آنها و درختانشان را از میان برد.[11]

[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 10، ص 395، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 120، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[3]. شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق، حسینی ارموی(محدث)، میر جلال الدین، ج ‏3، ص 393، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373ش.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏6، ص 528، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 185، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.
[6]. شعراء، 106.
[7]. شعراء، 124.
[8]. شعراء، 142.
[9]. شعراء، 161.
[10]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏15، ص 312.
[11]. تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 120- 121.
آیات مرتبط

سوره الحجر (78) : وَإِنْ كَانَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ لَظَالِمِينَ
سوره الحجر (79) : فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُبِينٍ
سوره الشعراء (176) : كَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ الْمُرْسَلِينَ
سوره ص (13) : وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ ۚ أُولَٰئِكَ الْأَحْزَابُ
سوره ق (14) : وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ ۚ كُلٌّ كَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِيدِ

T