حرف جر «مِنْ» در آیه «یغفر لکم من ذنوبکم...»، چه نقشی دارد؟ آیا مراد از آیه، آمرزش تمام گناهان است و یا بخشی از گناهان؟

شیعه نیوز:
پرسش
با توجه به آیاتی چون آیه 4 سوره مبارکه نوح(علیه السلام ) که می‌فرماید: «... من ذنوبکم»، من در این‌جا زائده است یا تبعیضیه؟
پاسخ اجمالی
مفسران در مورد جایگاه کلمه «من» در آیه «یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ...»،[1] اختلاف نظر دارند.
برخی معتقدند «من» در این جمله زائده بوده و تنها براى تأکید است؛ زیرا ایمان به خدا باعث بخشودگى تمام گناهان گذشته می‌‏شود، نه بخشی از آنها.[2]
اما بعضى گفته‌‏اند: کلمه «من» در این جمله به طورى که از سیاق استفاده می‌‏شود براى تبعیض است. و معناى این که فرمود: «خدا را پرستش کنید، و از او بترسید، و مرا اطاعت کنید تا بعضى از گناهانتان را بیامرزد»، می‌تواند این باشد که اگر چنین کنید، خدا نیز آن گناهانى که قبل از ایمان مرتکب شدید را می‌بخشد، اما آمرزش گناهانى که بعد از ایمان رخ خواهد داد، منظور آیه نیست؛ زیرا که معنا ندارد گناهانى که هنوز رخ نداده آمرزیده شود. هم‌چنین معنا ندارد که از حالا وعده آمرزش آن‌را بدهد و بگوید گناهان آینده شما و یا هر گناهى که از شما محقق شود می‌‏آمرزد؛ زیرا چنین وعده‌‏اى مستلزم آن است که تکالیف الهى ملغى شود؛ چون وقتى مجازات در مقابل مخالفت آن تکالیف لغو شد، خود تکالیف هم لغو می‌‏شود.[3]
آنچه این نظر را تأیید می‌کند ظاهر آیات زیر است:
1. «یا قَوْمَنا أَجِیبُوا داعِیَ اللَّهِ وَ آمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ»؛[4] اى قوم ما، دعوت کننده به سوى خدا را اجابت کنید، تا پاره‌‏اى از گناهانتان را بیامرزد.
2. «یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ»؛[5] او شما را دعوت می‌‏کند تا خدا پاره‌‏اى از گناهانتان را بیامرزد.
3. «قُلْ لِلَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ یَنْتَهُوا یُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ»؛[6] به کسانى که کفر ورزیدند، بگو اگر دست بردارند خدا گناهان گذشته‌‏شان را می‌‏آمرزد.
اما آیه‌ای که می‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، آیا شما را به تجارتى راهنمایى کنم که از عذاب دردناک را رهایى می‌‏بخشد، به خدا و رسولش ایمان بیاورید و در راه خداوند با اموال و جان‌هایتان جهاد کنید. این براى شما از هر چیزی بهتر است اگر بدانید. اگر این‌کار را بکنید گناهانتان را می‌‏بخشد و شما را در باغ‌هایى از بهشت داخل می‌‏کند».[7] که ظاهرش آمرزش همه گناهان است، منافاتى با آیات مذکور ندارد؛ زیرا در این آیه مغفرت را مترتب بر استمرار ایمان و عمل صالح، و ادامه آن تا آخر عمر کرده است؛ لذا این آیه هم شامل گناهانى که هنوز واقع نشده می‌شود، و چنین وعده‌‏اى نداده که ایمان امروز گناهان آینده و یا به طور کلى گناهان را می‌‏آمرزد، بلکه وسعت آمرزش درست به مقدار وسعت ایمان و عمل صالح است، و حاصلش این است که ایمان تا آخر عمر، گناهان تا آخر عمر را می‌‏آمرزد.[8]
برخی از مفسران در نگاهی دیگر می‌گویند؛ منظور از بخشیدن بعضی از گناهان، فقط حق الله است که قبل از ایمان بوده، اما گروهی معتقدند شامل تمام گناهانی می‌شود که قبل از ایمان مرتکب شده است، اعم از این‌که حق الله باشد و یا حق الناس؛ چرا که بر اساس قاعده معروف «الاسلام یجبّ ما قبله»؛ اسلام پیش از خود را می‌‏پوشاند و از بین می‌‏برد.[9]
البته بعضى از مفسران به عمومیت آیه «یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ یُدْخِلْکُمْ جَنَّات...»،[10] اعتماد نموده، و متمایل به این نظریه شده‌‌اند که آمرزش گناهان به وسیله ایمان در بین امت‌‏ها فرق دارد. به حکم این آیه در امت اسلام باعث آمرزش همه گناهان است، و در سایر امت‌‏ها باعث آمرزش بعضى از گناهان می‌‏شود. چنان‌که این ظاهر قول نوح(علیه السلام ) به امتش می‌باشد: «یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ».[11] و قول رسولان در آیه: «یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ»؛[12] خداوند شما را دعوت می‌‏کند تا بعضى از گناهانتان را بیامرزد.[13]
گفتنی است که آیه 31 سوره احقاف، اگر چه در مورد پیامبر اسلام(ص) است، اما نقل قول از اجنه بوده؛ لذا با توجه به این‌که سخن خداوند نیست و با توجه به این‌که جنیان سابقه‌ای از دین موسی در ذهنشان بوده چنین گفتند؛ لذا این بدان معنا نیست که امت پیامبر تنها بخشی از گناهانشان بخشیده می‌شود.

[1]. نوح، 4.
[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 542، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏19، ص 299، تهران، ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش.
[3]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏20، ص 27، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.
[4]. احقاف، 31.
[5]. ابراهیم، 10.
[6]. انفال، 38.
[7]. صف، 10- 12.
[8]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏20، ص 27.
[9]. ر. ک: العظیم، آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، عطیه، علی عبدالباری، ج ‏15، ص 78، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[10]. صف، 12.
[11]. نوح، 4.
[12]. ابراهیم، 10.
[13]. ر. ک: روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ‏15، ص 79؛ ج ‏7، ص 186.
آیات مرتبط

سوره إبراهيم (10) : قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ قَالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا تُرِيدُونَ أَنْ تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ
سوره الأحقاف (31) : يَا قَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِيَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُجِرْكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ
سوره نوح (4) : يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرْكُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاءَ لَا يُؤَخَّرُ ۖ لَوْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ

T