شیعه نیوز: ابوعبدالله، محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیرة بن بردزیه، جعفی البخاری، از نامدارترین محدثان اهل سنت است.
وی به سال 194 ه.ق در قریه ی "خرتنک" از قرای بخارا زاده شد و در همان دوران کودکی، پدرش را از دست داد. حافظه ای بسیار قوی داشت و از کودکی به حفظ و جمع آوری احادیث همت گماشت.
وی پس از این که از طرف استاد خود محمد بن یحیی ذهلی مورد حسادت قرار گرفت، تکفیر و از جامعه طرد شد. ناگزیر نیشابور را ترک کرده و به بخارا رفت که در آن جا نیز مورد غضب دستگاه حاکم قرار گرفت. از آن جا قصد سمرقند داشت که در بین راه به قریه محل تولد خود رفت و چند روزی نگذشت که وفات یافت. آثار او را 25 کتاب نقل کرده اند که مهم ترین آنها کتاب صحیح بخاری است.
بخاری با این که هم عصر دو تن از امامان شی(امام هادی و امام عسکری ( علیه السلام )) بوده، اما متأسفانه از این دو امام بزرگوار حدیثی را نقل نکرده و تنها 29 حدیث از امام علی ( علیه السلام ) و احادیثی اندک از امام حسن مجتبی و امام باقر ( علیه السلام ) را نقل کرده است.
با این که بسیاری از اهل سنت وی را راست گو و کتاب صحیح او را بعد از قرآن، بالاترین کتاب می دانند، اما بعضی از بزرگان اهل سنت، انتقادات محکمی به روایات او وارد کرده اند. همچنین علما و محدثان شیعه نیز کتاب صحیح او را مورد انتقاد قرار داده اند.
پاسخ تفصیلی
ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیرة بن بردزیه، جعفی البخاری، از نامدارترین محدثان اهل سنت است. نسبت وی به "جعفی" به این دلیل است که جد دومش، مغیرة از موالی "یمان جعفیِ" حاکم بخارا بوده و به دست وی اسلام آورده است.
پدر مغیرة، بردزیه (کشاورز) زردشتی بوده و به همین دین از دنیا رفته است. بنابراین، سخن یاقوت حموی که گفته است بردزیه به دست حاکم بخارا مسلمان شده است، اشتباه است.
بخاری در 13 شوال 194ه.ق در قریه "خرتنک" از قرای بخارا زاده شد. در کودکی پدرش را از دست داد و مادرش سرپرستی او را به عهده گرفت. صفدی و خطیب بغدادی نقل کرده اند که او در همان کودکی بینایی اش را از دست داد، ولی با دعای مادرش آن را بازیافت.
به گفته خطیب بغدادی، بخاری، حافظه ای بسیار قوی داشت و از کودکی در بخارا مشغول تحصیل شد و از ده سالگی به حفظ و جمع آوری حدیث پرداخت. یازده ساله بود که اشتباه استادش "ذهلی" را درباره سند روایتی تصحیح کرد و تعجب او را برانگیخت. بنا بر آنچه در منابع اهل سنت آمده است، مصاحبان او احادیثی را که نوشته بودند بر مبنای آنچه وی از حفظ می خواند، تصحیح میکردند.
در شانزده سالگی کتاب های ابن مبارک (متوفی 182ه.ق) و کبع بن جراح (متوفی 197ه.ق) را از بر کرد و در همان سال، به همراه مادرش به حج رفت و برای فراگرفتن حدیث در مکه ماند.
در هیجده سالگی در مدینه ی منوره (کنار قبر پیامبر اکرم (ص)) کتاب «قضایا الصحابة و التابعین و اقاویلهم» را تألیف کرد. گفته شده است، بخاری در جستجوی حدیث سفرهای طولانی کرد.
او مدتی در نیشابور جلسه ی حدیث داشته، که جمعیت انبوهی در مجلس او شرکت می کردند. ظاهراً همین امر حسادت «محمد بن یحیی ذهلی» (از اعاظم اهل حدیث و استاد بخاری) را برانگیخت و موجب دشمنی اش با بخاری گردید."
ذهلی و اکثر متکلمان به قدیم بودن لفظ قرآن قائل بودند و مخالفان خود را مرتد می دانستند، اما بخاری، به مخلوق بودن لفظ قرآن قائل بود، از این رو به بد دینی (انحراف از دین) متهم، و شرکت در مجلسش ممنوع شد. تمامی شاگردانش جز مسلم و احمد بن مسلمه از گردش پراکنده شدند و او ناگزیر از نیشابور به بخارا رفت. وی مدتی در بخارا ماند و مجلس حدیث تشکیل داد.
خطیب بغدادی نقل می کند که خالد بن احمد ذهلی، حاکم شهر، او را برای بیان حدیث به قصر خویش دعوت کرد، اما بخاری نپذیرفت و گفت: من علم را خوار نمی کنم و آن را به در خانه ی مردم نمی برم، اگر حاکم چیزی از علم نیاز دارد، باید در مسجد یا در خانه ی من حاضر شود. همین امر باعث بدبینی دستگاه حاکم به او شد که سرانجام به تبعید او انجامید.
اهالی سمرقند، در نامه ای او را به شهر خود دعوت کردند، بخاری دعوت آنها را پذیرفت و به سمت سمرقند حرکت کرد و چون به زادگاهش در دو فرسنگی سمرقند رسید، به منزل خویشاوندان خود دعوت شد و در شب پنج شنبه، عید فطر سال 206ه.ق وفات کرد و در همان جا به خاک سپرده شد.
اهل سنت، در فضائل بخاری بسیار سخن گفته اند تا جایی که برخی ادعا کرده اند که در علم حدیث، کسی داناتر از بخاری نیست.«مسلم» گفته است: من شهادت می دهم که مانند او در دنیا وجود ندارد.
بخاری از امامان شیعه ( علیه السلام )، با واسطه یا بدون واسطه، به ندرت حدیث نقل کرده است و در کتاب صحیح خود فقط 29 حدیث از امام علی و نیز احادیثی اندک از امام حسن و امام باقر (علیهم السلام) روایت کرده است.
به عقیده ی محققان، نمی توان بخاری را پیرو یکی از مذاهب چهارگانه ی اهل سنت یا مذاهب مشهور دیگر دانست؛ در واقع او مسلک فقهی خاصی داشت و به رأی خود اجتهاد می کرد. هر چند برخی پیروان مذاهب کوشیده اند او را تابع مذهب خود معرفی نمایند و از جمله، «سبکی» نام او را در کتاب خود در شمار علمای شافعی و «قاضی ابن ابی یعلی» در زمره ی علمای حنبلی آورده اند.
تألیفات بخاری:
25 کتاب را از آثار او شمرده اند که معروف ترین آنها عبارتند از:
صحیح بخاری:
این کتاب در نزد اهل سنت اهمیت و اعتبار خاصی دارد. به ادعای برخی، همه ی امت اسلامی در این امر اتفاق نظر دارند که صحیح ترین کتاب بعد از قرآن مجید «صحیح بخاری» و سپس «صحیح مسلم» است، ولی بعضی از بزرگان اهل سنت به نقد این کتاب مبادرت کرده و انتقادات محکمی به آن وارد نموده اند؛ از جمله «حافظ دارقطنی» انتقادات متعددی به «صحیح بخاری» وارد کرده است که بیشتر متوجه رجال اسناد بخاری است؛ از جمله:
انتقاداتی نیز از جانب علمای شیعه بر بخاری وارد شده است که بعضی از آنها عبارتند از:
2 . عدم نقل حدیثی در شأن اهل بیت (علیهم السلام)؛ با اینکه روایاتی که راویان اهل سنت و شیعه از پیامبر اکرم (ص) درباره اهل بیت (علیهم السلام) نقل نموده اند، در دیگر کتابهای حدیثی اهل سنت فراوان است .
[1]از اصطلاحات علم رجال به معنای مورد اشکال قرار دادن.
[2] لازم به تذکر است که کلیه مطالب، از دانشنامه جهان اسلام (زیر نظر دکتر علامعلی حداد عادل)، ج 2، کلمه بخاری، نقل شده است و برای آگاهی بیشتر به همین منبع مراجعه شود.
T