شیعه نیوز: به دلیل کمبود امکانات در زمان های گذشته و عدم اهتمام به ضبط دقیق، عدم اهتمام به نگهداری منابع و.... اختلاف نظر در تایخ وقایع و حوادث تاریخی و در تاریخ تولد، وفات و شهادت شخصیت های بزرگ امری عادی و طبیعی بوده است. به همین دلیل در کتب تاریخ و احادیث سه تاریخ برای ولادت حضرت زهراء ( علیه السلام ) ذکر شده است: بیستم جمادی الاخر سال پنجم قبل از مبعث؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و اله و سلم )؛ بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از مبعث.
این نظر که تولد حضرت زهراء ( علیه السلام ) در سال پنجم بعد از مبعث بوده و ایشان به هنگام وفات، هیجده سال داشته اند. نزد محدثان شیعی و تاریخ نگاران متاخر، پس از طوسی (م 460 ه) پذیرفته شده است. شواهد و قرائنی وجود دارد که باعث می شود ما این نظر را بر دیگر انظار ترجیح دهیم.
پاسخ تفصیلی
اختلاف نظر در تایخ وقایع و حوادث تاریخی و همچنین تولد و وفات و شهادت شخصیت های بزرگ امری عادی و طبیعی است. از آن جمله اختلاف نظر در تاریخ ولادت حضرت زهراء ( سلام الله علیها ) است . علت اصلی چنین اختلاف نظر هایی عدم اهتمام به ضبط دقیق ، عدم اهتمام به نگهداری منابع و... است که منجر به از بین رفتن بسیاری از کتب و منابع اولیه شده است.
در کتب تاریخ و احادیث سه تاریخ برای ولادت آن حضرت ذکر شده است: بیستم جمادی الاخر سال پنجم قبل از مبعث؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و اله و سلم )؛ بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از مبعث ما در اینجا به بررسی هریک از این اقوال در دو بخش قبل از بعثت و بعد از آن می پردازیم:
الف در مصباح المتهجد آمده است: عامه (اهل سنت) روایت کرده اند که تولد آن حضرت در سال پنجم قبل از بعثت بوده است.[1]
این نظر (ولادت پنج سال پیش از بعثت، وفات در 29 سالگی) در نزد مورخان طرف داران زیادی دارد . اما به دلیل اینکه سخنان کسانی که این تاریخ را پذیرفته اند، یکسان نبوده و گاه متفاوت است، نمی توان این تاریخ را پذیرفت.! مثلا «ابن سعد» گزارش «واقدی » را در شرح حال نویسی فاطمهزهرا ( سلام الله علیها )[2] می پذیرد و می گوید:
فرزندان پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم ) از خدیجه ( سلام الله علیها ) به ترتیب ذیل اند: ..،..،...، سپس فاطمه، بعد ام کلثوم و در زمان مسلمانی، عبدالله و میان هر فرزند، یک سال فاصله بود. [3]
اگر عبدالله در سال بعثت به دنیا آمده باشد، فاطمه ( سلام الله علیها ) دو سال پیش از بعثت زاده شده است، نه پنج سال!
چنان که باید گفت: پیامبر 38 سال داشته، نه 35 سال، هم چنین دختر پیامبر در 5/25 یا 26 سالگی درگذشته است، نه در 29 سالگی .
2 . ولادت پس از بعثت: که یعقوبی و مسعودی بدان قطع و جزم دارند[4] بی آن که سال خاصی را برشمارند . کسانی که می گویند دخت گرامی پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم )، پس از بعثت به دنیا آمده است، سه تاریخ را در زادروز ایشان ذکر می کنند:
نخست: در سالی که پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم ) به رسالت برانگیخته شد، که چهل سالگی ایشان بود . یعقوبی این تاریخ را برمی شمرد: «سن فاطمه به هنگام وفات، 23 بود».[5]
پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم ) پس از بعثت، 23 سال زنده بود و فاطمه ( سلام الله علیها ) 75 روز یا شش ماه بعد از وفات پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم ) درگذشت. در این باره میان تاریخ نگاران اختلاف نظر است.
دوم: در سال دوم بعثت و در هنگامی که نبی 41 سال داشت، فاطمه به دنیا آمد. این تاریخ در منابع متعددی آمده است:
الف: عبدالله بن محمد بن سلیمان بن جعفر هاشمی به نقل از پدرانش - علیهم السلام - همین تاریخ را برمی گزیند، نیز حاکم، ابن عبدالبر، شیخ مفید، طوسی و نویری.[6] بسیاری دیگر (گر چه تاریخ های دیگری نقل می کنند) همین تاریخ را می پذیرند. در این صورت، حضرت به هنگام وفات، 21- 22 سال داشته است .
حاکم با استناد به امام جعفر صادق ( علیه السلام ) همین تاریخ در زاد روز و درگذشت پذیرفته است: «فاطمه در 21 سالگی درگذشت و هنگامی که پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم ) 41 سال داشت به دنیا آمد .»[7]
ب: در مصباح المتهجد آمده است که تولد حضرت فاطمه در روز بیستم جمادی الاخر(روز جمعه) سال دوم بعد از مبعث بوده است.[8]
ج: تاریخ المفید :و فی الیوم العشرین من جمادى الآخرة سنة اثنتین من المبعث کان مولد السیدة الزهراء فاطمة ( علیه السلام ) کذا فی کتاب المصباح [9]
سوم . دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و اله و سلم ): این تاریخ در منابع زیر آمده است:
الف: در کافی از امام صادق ( علیه السلام ) روایت شده است: "فاطمه دختر پیامبر ( صلی الله علیه و اله و سلم ) در سال پنجم بعد از مبعث متولد و بعد از هیجده سال و هفتاد و پنج روز از دنیا رفت."[10]
ب: در مَنَاقِبِ روایت شده است که فاطمه ( سلام الله علیها ) در سال پنجم بعد از مبعث و سال سوم بعد از اسراء (معراج) در دهم جمادی الاخر متولد شد." [11]
ج: فاطمه ( سلام الله علیها ) در پنج سال بعد از آنکه خداوند نبوت پدرش ( صلی الله علیه و اله و سلم ) را ظاهر ساخت متولد شد.[12]
بنا بر این نظریه، حضرت زهراء ( علیه السلام ) به هنگام وفات، هیجده سال داشته اند. این تاریخ فقط نزد محدثان شیعی و تاریخ نگاران متاخر، پس از طوسی (م 460 ه) پذیرفته شده است. شواهد و قرائنی وجود دارد که باعث می شود ما این نظر را بر دیگر انظار ترجیح دهیم . مهم ترین قرینه و شاهد بر صحت این قول، این روایت است که
مسلم روایت می کند: ابوجهل بر سر رسول الله ( صلی الله علیه و اله و سلم ) در حال سجده شکم دان گوسفند ریخت . یک نفر فاطمه را خبر کرد . فاطمه که در آن هنگام دخترک کم سن و سالی بیش نبود، آمد و صورت پدر را پاک نمود و مشرکان را نفرین کرد . [13]
این واقعه پس از درگذشت ابوطالب، یعنی در سال های یازده و سیزده پس از بعثت بود. در روایت، حضرت دخترکی کم سن و سال توصیف شده که بیانگر خردسالی وی است و گواه ولادت ایشان پس از بعثت می باشد. اگر حضرت، پنج سال پیش از بعثت زاده شده بود، می بایست در آن هنگام، شانزده تا هیجده سال داشته باشد، که در این صورت وصف «دخترکی کم سن و سال » گفته نمی شد.
این خبر، گواه ولادت حضرت، در دومین یا پنجمین سال پس از بعثت است و دیگر تاریخ ها را رد می کند . گو این که قراینی دیگر - هر چند ضعیف یا مورد اختلاف - هست که تایید کننده گفته ماست .[14]
[1] .طوسی محمد بن الحسن، مصباحالمتهجد ص 793، انتشارات مؤسسه فقه شیعه، بیروت ، 1411ه ق، یک جلدی
[2] . الهاشمی البصری محمد بن سعد بن منیع(م 230)، طبقات الکبری، ج 8، ص 16 و 26 . تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الأولى، 1410/1990.
[3] . همان، ج 1، ص 106
[4] . احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح الکاتب العباسى المعروف بالیعقوبى (م بعد 292)، تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 20 ، بیروت ، دار صادر، بى تا.؛ المسعودی أبو الحسن على بن الحسین بن على (م 346)، مروج الذهب و معادن الجوهر ، ج 2، ص 291 ، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چ دوم، 1409.
[5] . تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 115 .
[6] . مستدرک، ج 3، ص 176، ح 4769؛ ابن عبد البر أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد (م 463)،الاستیعاب فى معرفة الأصحاب - در حاشیه ی الاصابه - ج 4، ص 374؛، بحارالانوار، ج 43، ص 8 به نقل از حدائق الریاض شیخ مفید؛ مصباح المتهجد، طوسی، ص 554، چ هند، المصباح، کفعمی، ص 512، چ دارالکتب العلمیه، قم; نهایة الارب، ج 18، ص 213 .
[7] . مستدرک، ج 3، ص 178، ح 4765 .
[8] . مجلسی محمد باقر، بحارالأنوار ج : 43 ص : 9 دارالوفاء ، بیروت ، 1404ه ق، 110جلدی
[9] . حلی رضی الدین علی بن یوسف، العددالقویة ص : 219،انتشارات کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی ، قم ، 1408ه ق، یک جلدی ؛ مصباحالمتهجد ص : 793
[10] . الکافی ج 1 ص 458، حدیث 10، عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ "وُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ ص بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْما"
[11] . مجلسی محمد باقر،بحارالأنوار ج 95، ص 196،:" رُوِیَ أَنَّ فَاطِمَةَ وُلِدَتْ بِمَکَّةَ بَعْدَ الْمَبْعَثِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ بَعْدَ الْإِسْرَاءِ بِثَلَاثِ سِنِینَ فِی الْعَشْرِ مِنْ جُمَادَى الْآخِرَةِ" دارالوفاء، بیروت ، 1404ه ق، 110جلدی ؛ حلی رضی الدین علی بن یوسف، العددالقویة ص : 220،انتشارات کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی ، قم ، 1408ه ق، یک جلدی
[12] . حلی رضی الدین علی بن یوسف، العددالقویة ص : 219، أن فاطمة ع ولدت بعد ما أظهر الله نبوة أبیها ص بخمس سنین ،انتشارات کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی ، قم ، 1408ه ق، یک جلدی
[13] . صحیح مسلم، ص 3، کتاب الجهاد و السیر، ح 107 .
[14] . مانند روایت نسائی; ابوبکر وی را خواستگاری کرد اما رسول الله فرمود: وی خردسال است . سنن نسایی، ج 6، ص 62، چ دارالکتب العربیة . از راه های دیگر نیز این گزارش رسیده، افزوده شد: «منتظر حکم خدایم » ، و «او کوچک است » وجود ندارد . طبقات الکبری، ج 8، ص 19 . نیز آمده: رسول الله این امر را بر آن دو نپذیرفت . اسد الغابه، ج 7، ص 221 .
T