به گزارش «شیعه نیوز»، با وجود بارش‌های نسبتا خوب از اواخر سال گذشته یعنی اسفند ۹۷ در سیستان و بلوچستان، اما مشکل کم آبی و بی آبی، به خصوص سوء مدیریت در توزیع آب میان مردم این منطقه و همچنین زخم عمیق خشکسالی در جنوب شرق کشور مرتفع نشده و این استان در صدر کم آب‌ترین استان‌های کشور قرار گرفته است.
تداوم خشکسالی‌های ۲ دهه در سیستان و بلوچستان سبب افت آب‌های زیر زمینی و خشک شدن قنات‌های متعدد و در نتیجه از بین رفتن زیر ساخت‌های بخش کشاورزی و نابودی اکوسیستم طبیعی در سطح وسیعی از اراضی و مراتع این استان شده است.
این خشکسالی ها و به موازات آن سوءمدیریت ها در توزیع آب به گونه ای پیشترفت داشته که گویا مدیریت آن از دست مسئولین نیز خارج شده است! به صورتی که اگر کسی که ساکن یکی از شهرهای مرفه و با امکانات بیشتر کشور است، تصاویری را از مردمان این منطقه شاهد باشد، شاید سخت باور کند که این مردم همین کشور و از هموطنان ما هستند که با سختی ها، کمبودها و نبود امکانات، دست و پنجه نرم می‌کنند.
بر اساس پژوهش‌های دانشگاهی به عمل آمده در این استان، میزان قد و وزن نسبت به میانگین کشوری بسیار پایین‌تر است و ۷۵ درصد مردم سیستان و بلوچستان دچار فقر غذایی هستند.
سیستان و بلوچستان دارای ویژگی‌های اقلیمی خاص از جمله دارا بودن بیشترین میزان تبخیر سالانه کشور، بارندگی اندک، پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی‌ها، دامنه زیاد تغییرات دما در شبانه روز، وزش باد‌های موسمی و فصلی با شدت و تداوم زیاد از جمله باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان است که در بخش‌های وسیعی دچار کم آبی بوده و تداوم کم آبی‌ها به صورت دوره‌ای منجر به وقوع خشکسالی‌های سهمگین شده؛ به طوری که علاوه بر تخریب زیر ساخت‌های بخش کشاورزی منجر به نابودی اکوسیستم طبیعی و نیز محیط زیست انسانی منطقه شده است.
با وجود بارش‌های شدید در اسفند و ماه‌های نخست امسال که منجر به سیلابی شدن برخی معابر و رودخانه‌های شهرستان‌های سیستان و بلوچستان شد، اما با توجه به کسری بارش، تبخیر، سومدیریت در منابع آبی و وضعیت منابع آبی استان، این بارندگی‌های نتوانست خشکسالی‌های گذشته را جبران کند و به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت که روند خشکسالی، کم آبی و یا بی آبی در این مناطق به طور محسوس کاهش یابد.
در خصوص کم آبی و در برخی نقاط بی آبی این استان افراد بسیاری از جمله دانشجویان، اساتید، فعالان محیط زیستی، امامان جمعه، مسئولین استانی و نماینده سیستان هرکدام به نحوی پای کار آمدند و برای مدیریت و ذخیره و توزیع آب و حق آبه هیرمند مطالبات و راهکار‌هایی را ارئه دادند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان انجام اقدامات زیربنایی در داخل مزارع را برای بهبود راندمان‌های آبیاری و بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی از جمله اقدامات و عوامل فنی مؤثر بر افزایش بازدهی مصرف آب دانست و افزود: با توجه به قرار گرفتن ایران و بویژه این استان در مناطق خشک و نیمه خشک کره خاکی و مشکل کم آبی و بحران آب و از سوی دیگر افزایش روزافزون جمعیت و تأمین امنیت غذایی و محدود بودن منابع آب باید سعی شود تا از آبیاری سنتی فاصله گرفته و با آبیاری مدرن و مکانیزه ضمن صرفه جویی در مصرف آب، راندمان تولید را افزایش دهیم.
بخشی از ساکنان حاشیه دریاچه هامون و صیادان منطقه از شرایط خشکسالی و کم آبی این گونه گلایه مندند: «تالاب هامون به گورستان ماهی‌ها تبدیل شده است. تا کی باید شاهد مرگ ماهی‌ها و جان سپردن مردم به دلیل ابتلا به بیماری‌های ناشی از ریزگرد‌ها باشیم. مسولان کی می‌خواهند از خواب غفلت بیدار شوند؟!
سپهر صفابخش، مسئول علمی اقتصادی حوزه شهید حمیدرضا حسابی‌مقدم بسیج دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی زابل در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو، در خصوص آبرسانی به روستا‌های شهرستان هیرمند میگوید، شهرستان هیرمند به واسطه دارا بودن ۳۸۰ روستا از ۹۰۰ روستای منطقه سیستان و ۶۴ هزارهکتار زمین قابل کشت از ۱۵۰ هزار هکتار زمین منطقه سیستان و ۳ بازارچه مرزی از نقاط استراتژیک منطقه سیستان هست.
صفابخش در ادامه بر این باور است که موارد ذکر شده اهمیت بالای این منطقه را نشان می‌دهد که بایستی توجه بیشتری به مردم ساکن این منطقه شود. متاسفانه سال هاست روستا‌های این شهرستان در فصل تابستان از مشکل کم آبی و بی آبی رنج می‌برند.
به گفته مسئول علمی اقتصادی بسیج دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی زابل، با وجود اینکه «دوست محمد» تبدیل به یک شهرستان شده است، اما لوله کشی آب و فاضلاب شهری ندارد و لوله کشی این منطقه هنوز هم همان لوله کشی آب و فاضلاب روستایی ۳۰ سال گذشته است که به دلایل افزایش جمعیت و خشکسالی به وجود آمده است. در این ۳۰ سال نیز این خط لوله پاسخگوی نیاز‌های منطقه نبوده است.
او میگوید: با وجود اینکه لوله کشی آب و فاضلاب شهری سال ۸۸ برای شهرستان‌های منطقه سیستان تصویب و اجرایی شده، اما برای شهرستان هیرمند با وجود تصویب این طرح مسکوت مانده است که بسی جای تامل دارد. خط دوم لوله کشی آب و فاضلاب روستایی نیز که از سال ۹۴ آغاز شده طبق وعده‌هایی که داده شده قرار هست تا مهرماه ۹۸ تکمیل شود.
صفا بخش در خصوص آبرسانی و عدم مدیریت صحیح برای توزیع آب نیز میگوید، تقریبا ۴۰ روستا با ۵ تانکر آبرسانی می‌شوند و این تعداد به مرور زمان درحال افزایش است. باید تلاش‌های بیشتری جهت تهیه یا اجاره تعداد بیشتری تانکر‌ها صورت بگیرد تا بازه‌های آبرسانی در تابستان کاهش پیدا کند و پیگیری جدی از جانب مسئولان مربوطه جهت تکمیل خط دوم لوله کشی آب و فاضلاب روستایی و لوله کشی آب و فاضلاب شهری جهت رفع کامل این مشکل صورت بگیرد تا دیگر از سال آینده شاهد این مشکلات نباشیم.
استان سیستان و بلوچستان به لحاظ شاخصه‌های توسعه‌ای و ضریب جینی در رتبه‌های پایینی قرار دارد و متاسفانه به دلیل نبود ثروت و نیز خشکسالی‌های این ۱۸ ساله اخیر به موضوع امنیت غذایی در این استان صدمات جدی وارد شده است. این خشکسالی مردم روستاها را در شهرهای زابل، زاهدان و چابهار به حاشیه‌های شهر‌ها کشانده و فاکتور‌هایی که مربوط به امنیت غذایی است را به قهقرا برده است.
علیم یارمحمدی، نماینده مردم زاهدان در مجلس نیز با بیان اینکه ۷۵ درصد مردم استان سیستان و بلوچستان فقر غذایی دارند، گفت: مردم روستا‌های این استان آب سالم برای خوردن ندارند، نان ندارند و به لحاظ معیشت از هر نظر که فکر کنید در شرایط نامطلوبی قرار دارند.
وی افزود: از هر بیماری که فکر کنید، در این استان هست و این غیرقابل کتمان است. من در مشاهداتم تعداد فراوانی از این مردم را دیده‌ام که دچار مشکلات استخوان بندی و گوارشی هستند و عاقبت خوبی را نمی‌توان برایشان متصور شد. حتی در خود شهر زاهدان نیز بالغ بر ۳۵۰ هزار نفر آب سالم لوله کشی ندارند و در خیلی از نقاط خود شهر نیز با تانکر آبرسانی می‌شود.
یارمحمدی تاکید کرد: وقتی مردم این استان از نظر تامین مواد غذایی از امنیت کامل برخوردار نیستند، هیچ بعید نیست که مردم رو به خوردن گوشت حیواناتی نظیر گربه و کلاغ بیاورند. حالا باز روستا‌های بخش زابل نسبت به سایر روستا‌های استان از وضعیت نسبتاً بهتری برخوردار هستند. برخی روستا‌های جنوبی و حوالی چابهار و قصرقند وضعیتی به مراتب اسفبارتر از این دارند.
سیستان و بلوچستان با ۵۰ میلیمتر بارندگی سالانه همچنان در ردیف نخست بحران کم آبی در کشور جای دارد. منطقه‌ای که مردمان صبور آن امسال با وجود گرمای طاقت فرسای ۵۰ درجه و در هوای آلوده چندین برابر حد مجاز همچنان به زندگی امیدوارند.
با توجه به خشکسالی‌های ۱۵ ساله اخیر و پیش‌بینی ادامه این روند در سال‌های آینده، ایجاد تعامل در عرضه و تقاضای آب در حوضچه‌های آبریز و محدوده‌های مطالعاتی استان روز بروز مشکل‌تر و به چالش اصلی و مهم برای مدیریت منابع آب و توسعه پایدار تبدیل شده است. واقعیت امر نشان‌دهنده استفاده بیش از توان آبخوان‌های آبرفتی است و متأسفانه افت آب‌های زیرزمینی به راحتی قابل جبران نیست.
اتابک جعفری، مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان معتقد است که شیرین‌سازی آب دریا باید به عنوان گزینه اصلی و درازمدت تأمین آب این استان در دستور کار قرار گیرد و در حال حاضر ۱۳۰۰ رشته قنات فعال در جنوب بلوچستان وجود دارد که طولانی‌ترین آن قنات شاهی‌آباد در شهرستان نیک شهر است.
مجتبی شجاعی بخشدار بخش مرکزی خاش نیز میگوید که سیستان و بلوچستان به عنوان وسیع‌ترین استان کشور با متوسط بارندگی سالانه پایین و سطح تبخیر بالا بخشی از لایه بیرونی و پر خطر کم‌آبی در دایره خشکسالی و کاهش منابع آبی است.
مجتبی شجاعی عقیده دارد که اقلیم عادی در حال تبدیل به اقلیم نیمه‌خشک و خشک است و با پایین رفتن سطح منابع آب زیرزمینی عمدتاً پوشش گیاهی نیز بسیار کمتر شده و یا از بین رفته‌اند.
او میگوید که کشاورزان از آبخیزداری و روش‌های مشابه فاصله گرفته‌اند و از ۹۳ رشته قنات که میراث معنوی خاش هستند ۸۰ درصدشان در بحران به‌سر می‌برند و مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی نیاز به عزم عمومی دارد.
وی با تأکید بر این که حرکت مطالعات باید به سمت شناسایی آب‌های عمیق یا انتقال آب دریا باشد، معتقد است؛ صرفه‌جویی و مدیریت مصرف از طریق روش‌های نوین آبیاری و تغییر نوع کشت‌ها نیز در مقابله با مشکل کم‌آبی مؤثر است.
دهمرده، نماینده مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با خبرنگار دانشجو، در خصوص حق آب هیرمند گفت: در سال ۵۰، قراردادی بین ایران و افغانستان امضاء شد. هرچند که افغان‌ها هیچ وقت به این قرارداد پایبند نبودند و نیستند، اما اکنون سعی ما بر این است که به خودکفایی برسیم و ازافغانستان جدا باشیم. به منظور رسیدن به این امر واجب است که چهار مورد را رعایت کنیم.
دهمرده معتقد است که اولین مسئله، آب شرب مردم سیستان است، که تقریبا به نتیجه رسیده است و گزینه بعدی نیز جلوگیری از تبخیر و رسوب گذاری آب شرب است که سالانه حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ متر مکعب تبخیر می‌شود که برای این مهم، کار‌هایی مد نظر است، ولی ناکافی است.
نماینده مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی میگوید گزینه سوم ما انتقال آب از دریای عمان است. تلاش ما بر این است که حداقل آب شرب زاهدان و سیستان را از رودخانه هیرمند تامین کنیم. گزینه آخر هم مربوط به پایدار ساختن روابط با افغانستان است. برای رسیدن به این هدف، سه مورد وجود دارد که مورد اول انتقال گاز، مورد دوم انتقال برق و مورد سوم توسعه راه آهن در این کشود همسایه است. در واقع این‌ها مواردی هستند که برای روابط متقابل، باید انجام شود.
نارویی مدیرعامل آبفار سیستان و بلوچستان می‌افزاید؛ در منطقه سیستان صد در صد آب آشامیدنی مورد نیاز از آب‌های سطحی (چاه نیمه‌ها) و در منطقه بلوچستان ۹۱ درصد از طریق ۵۳۸ حلقه چاه، ۸ درصد از طریق ۶۶ حلقه چشمه و یک درصد از طریق قنات تأمین می‌شود.
او میگوید که، شمار زیاد روستاها و پراکندگی آنها، بارندگی بسیار کم، فقر طبیعی منابع آبی، تداوم خشکسالی‌ها و نیز عقب‌ماندگی تاریخی در زمینه زیرساخت‌های آبرسانی روستایی از ویژگی‌های سیستان و بلوچستان است.
او همچنین معتقد است؛ شرایط ویژه استان ایجاب می‌کند که برای تأمین آب آشامیدنی شهر‌ها و روستاها بدنبال منابع تأمین آب پایدار باشیم.
نارویی میگوید: مطالعات روستا‌های بدون آب آشامیدنی استان با اولویت مجتمع‌سازی تأسیسات آب آغاز شده است و این طرح مهم موجب تأمین آب آشامیدنی پایدار برای جوامع روستایی خواهد شد.
او میگوید که در حال حاضر ۱۰۲۲ روستا واجدشرایط آبرسانی سیار هستند که متأسفانه بدلیل محدودیت منابع مالی و امکانات نتوانسته‌ایم خدمات‌رسانی کنیم. این در حالی است که تا شعاع ۱۵۰۰ متری از روستا هیچ‌گونه منابع آبی وجود ندارد.
وی با اعلام این که بحران کم آبی در روستا‌های استان روبه افزایش است، یادآور شد: ما برای عبور از این بحران به ۶۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز داریم.
به گفته نارویی عمده‌ترین چالش‌ها و مشکلات پیش روی استان، خشکسالی‌ها، فقر طبیعی و ذاتی منابع آبی و فرسودگی شدید شبکه‌ها و خطوط انتقال توزیع آب روستایی است که باعث هدر رفت شدید منابع آبی می‌شود.
او با اشاره به نبود ردیف اعتباری مصوب سالانه برای آبرسانی سیّار به روستاها، گفت: روستازایی در استان یکی از مشکلات بزرگ استان است؛ به گونه‌ای که بطور متوسط سالانه ۲۰۰ روستا به روستا‌های سیستان و بلوچستان افزوده می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان میگوید: بر اساس آمار سال ۸۵ تعداد روستا‌های استان ۵۷۱۹ روستا بوده که سال ۹۰ به ۶۵۵۳ روستا افزایش یافته است.
با شروع طوفان‌های ۱۲۰ روزه سیستان امان از زندگی مردم این دیار گرفته شده و معضل قطعی آب در برخی از روستا‌های شهرهای مرزی این استان این معضل را چندین برابر کرده است.
استان سیستان و بلوچستان به دلیل نزدیکی با دشت کویر و شرایط اقلیمی گرم و خشک از کم باران‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود.
همین شرایط جغرافیایی باعث شده تا روستا‌های ایرندگان خاش، ریگ آباد خاش، لادیز میرجاوه، گوروک احمد آباد دلگان، روستا‌های نیکشهر، چابهار و گشت، عطش و بی آبی داشته باشند.
حجت الاسلام راشکی، امام جمعه شهرستان نیمروز استان سیستان و بلوچستان در خصوص مطالبه گری دانشجویان و جوانان منطقه درخصوص آب شرب این منطقه بیان کرد: هرسال ما پیش از فصل گرما بار‌ها گفته ایم که نگذارند فصل گرما برسد و به فکر رفع مشکل برسند. خوشبختانه امسال مشکل کمبود آب چندانی نداریم؛ بلکه مشکل مدیریت آب داریم؛ بیش از۸۰ درصد چاه نیمه‌ها آبگیری شده است درصورتی که روستا‌های متعددی آب ندارند.
حمید سرخیل، عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست؛ استفاده از آب‌های نامتعارف را راهکار حل بحران کم‌آبی در سیستان و بلوچستان می‌داند. او معتقد است که استخراج آب‌های شیرین از گسل‌های آبدار، تصفیه پساب‌های شهری و صنعتی، کشاورزی با آب‌های شور و قنات‌ها مهمترین نمونه‌های منابع آب نامتعارف هستند که می‌تواند برای حل مشکلات آبی استان سیستان و بلوچستان مورد استفاده قرار گیرد.