هرچه جوامع متمدن‌تر می‌شوند، میزان بروز کمر درد نیز افزایش می‌یابد؛ چراکه زندگی ماشینی، بی‌تحرکی، ورزش نکردن، نشستن طولانی مدت پشت میز یا رانندگی کردن طولانی مدت و... از عوامل افزایش بروز کمردرد هستند.
در همین راستا دکتر سید مسعود هاشمی - رییس انجمن درد ایران با بیان اینکه کمردردها علل مختلفی دارند می‌گوید: اختلالات ستون فقرات، بیماری دیسک بین مهره‌ای، تاندون‌ها و عضلات از علل ایجاد درد در کمر هستند. همچنین ممکن است کمردرد منشاء عصبی و درگیری اعصاب کانال نخاع داشته باشد. در بین علل کمردردها، دیسک بین مهره‌ای از شایع‌ترین علل آن است.
هاشمی با بیان اینکه ستون فقرات چند بخش دارد، می‌گوید: ستون فقرات از ابتدا دارای هفت مهره گردنی، در ادامه ۱۲ مهره پشتی و نهایتا پنج مهره کمری و استخوان خاجی و دنبالچه است. ستون فقرات در هر بخش دارای انحناست. این قوس یا انحنا به فعالیت طبیعی بدن کمک می‌کند که اگر دچار اختلالاتی در این انحناها شویم، شاهد بروز کمردرد خواهیم بود. تغییر شکل ستون فقرات یا بر اثر بروز بیماری است یا وجود درد موجب این تغییر می‌شود. برای مثال به مرور زمان با بروز آرتروز، انحنای ستون فقرات دچار تغییر شکل می‌شوند.
چرا دیسک کمر می‌گیریم؟
رییس انجمن درد ایران درباره چگونگی بروز بیماری دیسک می‌گوید: دیسک‌های بین مهره‌ای نیز با از دست دادن آب خود یا در اثر وارد شدن یک فشار( طولانی مدت نشستن )، کیفیت طبیعی عملکرد خود را از دست می‌دهند. با وارد کردن فشار، دیسک سیاه شده و خاصیت نرم و ضربه‌گیری خود را از دست می‌دهد. در این حالت با کوچک‌ترین ضربه وارد شده، پاره می‌شود. زمانیکه دیسک دچار پارگی شود، درصدد بیدرون‌زدگی قرار می‌گیرد که معروف به بیماری دیسک است. این بیرون‌زدگی می‌تواند در ناحیه گردن یا کمر رخ دهد. بیماری دیسک در بعضی از مهره‌ها شایع‌تر است. برای مثال در انتهایی‌ترین مهره‌ها (مهره‌های چهار و پنج) در کمر شایع‌ترین جایی است که دیسک دچار بیرون‌زدگی می‌شود.
دردهای سیاتیکی
وی می‌افزاید: درد پارگی دیسک با بیرون‌زدگی آن متفاوت است. افرادی که دچار پارگی دیسک شده‌اند، کمردردی مبهم دارند که با هیچ مسکنی درد آن‌ها ساکت نمی‌شود. در بیرون زدگی دیسک (هرنی دیسک)، اگر بیرون‌زدگی در وسط کمر باشد، درد آن روی کانال و ریشه‌های نخاع فشار می‌آورد و می‌تواند در هر دو پا انتشار یابد. همچنین این بیرون‌زدگی می‌تواند یک‌طرفه باشد و روی سمت چپ یا راست کمر فشار وارد کند و ورودی اعصاب را تحریک کند. این نوع دردها معمولا به دردهای سیاتیک معروف هستند. در این حالت بیمار درد را در پاهای خود حس می‌کند و شکایتی از کمردرد ندارد. این درد می‌تواند با گزگز و خواب‌رفتگی نیز همراه باشد. در مراحل پیشرفته‌تر ضعف عضلانی پاها و لنگش آن‌ها را مشاهده می‌کنیم.
هاشمی بیان می‌کند: یکی دیگر از علل کمر دردها، آرتروپاتی‌ها (التهاب مفاصل بین مهره‌ای به جز دیسک)، هستند. مفاصلی در ستون فقرات و کمر به نام فاست داریم که این مفاصل پروانه‌ای شکل هستند که موجب حرکت‌هایی مانند خم شدن و چرخیدن می‌شوند. زمانیکه مفاصل فاست دچار ضربه، آرتروز یا التهاب شوند موجب بروز کمردردهایی می‌شوند که با ام‌آرآی نیز تشخیص داده نمی‌شوند. دردهای آرتروپاتی در کمر یا گردن به شانه‌ها، ران‌ها و پهلوها فشار می‌آورند اما با گزگز و سری همراه نیست. افرادی که دچار دردهای آرتروپاتی هستند، معمولا هنگام بیدار شدن از خواب با خشکی و درد مواجهند. با کمی فعالیت کردن و گرم شدن بدن، از شدت درد کاسته می‌شود.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی یکی دیگر از علل کمردردها را تنگی کانال معرفی می‌کند و درباره آن می‌گوید: تنگی کانال می‌تواند ناشی از دیسک، مادرزادی و یا رشد آرتروزی سایر بخش‌های استخوانی به داخل کانال باشد. علائم تنگی کانال معمولا به صورت کمردردها و دردهای اندام تحتانی است که موجب وقفه در راه رفتن می‌شود. بیمار در این حالت باید به جلو خم شود تا بتواند مجددا راه رود.
کمردردهای ناشی از پوکی استخوان
وی ادامه می‌دهد: بخش دیگری از کمردردها ناشی از پوکی استخوان و آرتروز است. معمولا پوکی استخوان به تنهایی موجب کمر درد نمی‌شود. زمانیکه میزان پوکی استخوان شدت یابد، موجب شکستگی‌های میکروسکوپی داخل استخوان‌ها می‌شود و درد کمر ظاهر می‌شود. پوکی استخوان خیلی شدید نیز با شکستگی و فرورفتگی مهره، خود را نشان می‌دهد. عکس‌برداری، سی‌تی‌اسکن و یا ام‌آرآی از روش‌های تشخیصی این نوع کمر درد به شمار می‌آیند. درد کمر در این حالت شدید است و موقع خواب و تغییر حالت و از جا بلند شدن این درد حس می‌شود. این نوع عارضه باید در مراحل اولیه درمان شود تا موجب قوز یا گوژپشتی نشود.
هاشمی دردهای عضلانی را از علت‌های دیگرکمردردها می‌داند و ادامه می‌دهد: این نوع کمر دردها کوتاه‌مدت و بهبود شونده هستند که برای همه افراد ممکن است پیش آید. این درد در اثر تغییر وضعیت ناگهانی، تغییر دما، بد خوابیدن و ... به وجود می‌آید. با چند روز استراحت، گرم نگهداشتن کمر، مصرف مسکن‌ها و شل کننده‌های عضلانی این دردها بهبود می‌یابند.
درمان انواع کمردردها
این فوق تخصص درد، درباره روش‌های درمانی کمر دردها نیز می‌گوید: در ابتدا علت کمر درد باید مشخص شود. معمولا کمردردهایی که بیش از شش هفته ادامه داشته باشند، باید توسط پزشک بررسی شوند و درمان خاص آن تجویز شود. درمان‌ها به صورت دارویی، جراحی باز یا بسته هستند. درصد بسیاری کمی (کمتر از ۱۰درصد) از کمر دردها نیاز به عمل جراحی باز دارند. بخش عمده کمردردها با درمان‌های اولیه غیرتهاجمی وکم‌تهاجمی (روش‌های بسته) درمان می‌شوند.
وی درباره درمان دردهای عضلانی می‌گوید: دردهای عضلانی با مصرف مسکن‌ها و شل‌کننده‌های عضلانی درمان می‌شوند. اما باید توجه داشت انتخاب نوع دارو بسیار مهم است چرا که نباید برای بیمار تداخلات دارویی رخ دهد. هر فردی نباید سر خود شروع به مصرف این مسکن‌ها کند. درمان بعدی دردهای عضلانی، روش فیزیوتراپی اعم از روش‌های فیزیکی، گرم نگهداشتن عضله، تحریکات الکتریکی و یا استفاده از دستگاه‌های فیزیوتراپی مانند لیزر کم‌توان یا پرتوان است.
روش‌های درمانی دیسک کمر
هاشمی درباره روش‌های درمانی بیماری دیسک می‌گوید: برای درمان دیسک‌های بین مهره‌ای در وهله اول دارودرمانی و استراحت تجویز می‌شود. استراحت از سه روز تا یک هفته به بیمار توصیه می‌شود. استراحت زیاد موجب ضعیف شدن عضلات می‌شود و تضعیف عضلات اطراف ستون فقرات فشاری زیادی بر روی دیسک بین‌مهره‌ای و مهره‌ها می‌آورد. اگر بیماری با استراحت و دارودرمانی، بهبود نیافت، به سراغ روش‌های بسته (جراحی‌های دیسک یا تنگی کانال به صورت بسته) می‌رویم. این نوع درمان معمولا موفقیت آمیز است و در ۸۰ درصد موارد یا بیشتر شانس موفقیت دارند. موفقیت این درمان نیز به انتخاب بیمار و نوع کمر درد او بستگی دارد.
به گفته وی، برای درمان با روش جراحی بسته، کاندیدای مناسب فردی است که درد کمر به پاهای او انتشار می‌یابد (با سیاتیک همراه است) و این درد با گزگز و سری همراه است (به شرطی که فرد دچار ضعف عضلانی نشده باشد و در ام‌آرای حلقه دیسک قابل ترمیم باشد).
هاشمی ادامه می‌دهد: روش درمانی دیگر نوکلولیز یا تزریق مواد به داخل دیسک است که موجب جمع شدن دیسک می‌شود و می‌تواند تا حد زیادی کمک‌کننده باشد. این روش در مراحل اولیه مناسب و نتیجه بخش هستند و در مراحل پیشرفته شانس موفقیت کمتری دارند. یکی از این مواد تزریقی مخلوط اوزن و اکسیژن است که در موارد محدودی کاربرد دارد و برای بیمار دیسکی قابل انجام نیست. در این روش از موادی دیگر مانند ژل‌ها تا سلول‌های بنیادی به داخل دیسک تزریق می‌شود.
وی تاکید می‌کند: باید توجه داشته باشیم که درمان دیسک آسیب‌دیده به هر روشی، آن را به حالت اولیه خود بازنمی‌گرداند. همیشه نیاز است که بیمار در ادامه درمان همکاری کند و از ورزش‌های کمکی که موجب تقویت عضلات و اصلاح قوس‌های کمری می‌شوند، استفاده کند. توصیه ما به این افراد این است که حتما آب‌درمانی و ورزش کنند.
این فوق تخصص درد در ادامه به انواع روش‌های جراحی بسته نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: در جراحی‌های بسته حدود ۱۰ روش داریم که شایع‌ترین آن عمل‌های لیزر است. در لیزر بدون بیهوشی، سوزن‌های ظریفی با دستگاه عکس‌برداری داخل دیسک می‌شوند و بعد با ورود فیبر نوری به دیسک که تابش مشخص و مقدار انرژی مشخص با لیزر به آن می‌دهیم، عارضه دیسک را درمان می‌کنیم. این نوع جراحی بستری ندارد و بیمار می‌تواند از یکی _ دو روز بعد به فعالیت‌های روزمره خود بپردازد.
هاشمی ادامه می‌دهد: همچنین روش آندوسکوپی روش جدیدی است که مراکز علمی دنیا بر آن تاکید می‌کنند. در این روش، دستگاه آندوسکوپ با ایجاد یک برش کوچک و بدون بیهوشی، وارد کمر می‌شود و زیر دستگاه عکس‌برداری با دوربینی به سمت دیسک بیرون‌زده هدایت می‌شود و با رویت آن، با ابزار مخصوص این دیسک خارج می‌شود.
وی ادامه می دهد: برای درمان کمردردهای ناشی از آرتروز، ساییدگی مهره و التهاب‌های مفاصل، بهترین روش درمان، جراحی‌های بسته است. جراحی بسته برای درمان این نوع کمردردها به این گونه است که در اتاق عمل با بی‌حسی موضعی، با سوزن‌های خاصی داخل ستون فقرات می‌شویم و با استفاده از امواج رادیویی دردهای این گروه را نیز درمان می‌کنیم.
هاشمی برای درمان شکستگی‌های ناشی از ضربه یا پوکی استخوان نیز می‌گوید: در وهله اول درمان‌های حمایتی( استفاده از کمربندها و داروها) مهم است. در مرحله بعدی درمان شکستگی، از تزریق سیمان طبی داخل مهره به دو روش بسته استفاده می‌کنیم. این روش برای افراد سن بالا و افرای که بیماری همراه دارند و توانایی جراحی باز را ندارند، مناسب است. برای روش تزریق سیمان نیز با بی‌حسی موضعی، ابزار سوزن را وراد مهره شکسته می‌کنیم و مخلوط سیمان طبی را یا به صورت مستقیم یا به وسیله یک بالن به داخل مهره شکسته تزریق می‌کنیم. (استفاده از بالن برای تزریق سیمان عوارض کمتری دارد).
وی با بیان اینکه در مواردی که بیمار دچار بی‌اختیاری ادرار و یا ضعف حرکتی (آتروفی پا) شده، توصیه اکید به جراحی باز می‌کنیم، می‌گوید: گروهی نیز بعد از عمل‌های جراحی دردهایشان درمان نمی‌شود. این دردها ناشی از بروز مجدد دیسک، التهاب مفاصل فاست یا چسبندگی‌های داخل کانال نخاع در اثر جراحی هستند. این دردها نیز یا با روش بسته مانند لیزر یا آندوسکوپی، تزریق داروهایی که به باز کردن چسبندگی کمک می‌کنند، درمان می‌شوند. میزان موفقیت این درمان‌ها به شدت چسبندگی، شدت التهاب و مدت زمانی است که از وضعیت فرد گذشته است. زمانی که مدت زمان طولانی از درد می‌گذرد، از کاشت محرک‌های نخاعی استفاده می‌کنیم. در این روش با کاشت سیم‌هایی خاص اطراف نخاع و تولید امواج الکتریکی، درد بیمار طولانی مدت کنترل می‌شود.
رییس انجمن درد ایران در پایان به افراد توصیه می‌کند: از خم شدن‌های طولانی‌مدت پرهیز کنید. چاقی و شکم بزرگ یکی از عوامل عمده کمردرد است، بنابراین رژیم غذایی مناسب داشته باشید و وزن خود را متعادل کنید. نشستن‌های طولانی یک استرس مزمن برای کمر است و موجب بروز بیرون‌زدگی دیسک می‌شود، افرادی که مجبور به نشستن‌های طولانی پشت میز هستند، حتما تایمی را برای ورزش کردن و کش و قوس دادن بدن خود اختصاص دهند. همه افراد باید در روز چند دقیقه‌ای را به پیاده روی اختصاص دهند و از ورزش کرن و آب‌درمانی غافل نشوند.