به گزارش «شیعه نیوز»، عربستان سعودی در دهه ۱۹۶۰ قرن گذشته برنامه هسته ای غیرنظامی ضعیفی داشت و پس از یک دهه، موسسه تحقیقاتی انرژی هسته ای(AERI) را تاسیس و تحقیقاتش را روی انرژی هسته ای و پیشگیری از تشعشعات هسته ای متمرکز کرد. اما تا آن زمان، عربستان هیچ گونه رآکتور هسته ای نداشته و بر صلح آمیز بودن طرح هایش در این خصوص تاکید کرده و عنوان داشته است که از هرگونه استفاده نظامی به دور است.
«حسام ابوحامد» تحلیلگر برجسته فلسطینی با اشاره به این موضوع در روزنامه «العربی الجدید» نوشت: در مارس سال گذشته و در اوج تهدیدهای دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر خروح از توافق هسته ای با ایران، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در گفتگو با برنامه «۶۰ دقیقه» در شبکه سی بی سی آمریکا گفت که کشورش خواهان دستیابی به سلاح اتمی نیست اما در صورتی که ایران بمب هسته ای بسازد، عربستان نیز در سریع ترین زمان ممکن به بمب هسته ای دست خواهد یافت.
نگرانی عربستان از تملک سلاح هسته ای توسط ایران، موضوع جدیدی نیست؛ زیرا عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه فقید این کشور در سال ۲۰۰۹ میلادی به «دنیس راس» فرستاده وقت آمریکا به خاورمیانه گفت: درصورتی که ایران به سلاح هسته ای دست یابد، عربستان هم به چنین سلاحی دست خواهد یافت. اما با این وجود، مقامات عربستان علناً از طرح اقدام مشترک (JCPOA) امضا شده در سال ۲۰۱۵ میلادی که اجازه نظارت بر برنامه هسته ای ایران در ازای کاهش تحریم ها را می دهد، حمایت کردند و ابراز خوشبینی کردندکه این توافق ایران را از دستیابی به بمب اتمی منع خواهد کرد و باعث تقویت امنیت در منطقه می شود.
اظهارات محمد بن سلمان راه را برای بحث در مورد امکان هسته ای شدن عربستان در چارچوب نزاع منطقه ای، سیاسی و مذهبی با ایران باز کرد؛ این در حالی است که سایت دیلی بیست و خبرگزاری رویترز مارس گذشته از افشای اسنادی پرده برداشتند که تلاش دولت ترامپ برای انتقال فناوری هسته ای به عربستان سعودی از سال ۲۰۱۷ میلادی را نشان می دهد.
توافق هسته ای ایران در صدر روزنامه های عربستان سعودی (۲۵/ ۱۱/ ۲۰۱۳)
اسناد محمد الخیوی
با این حال در دهه ۱۹۹۰ اسناد فاش شده از سوی محمد خلیوی دیپلمات سابق سعودی که به آمریکا فرار کرد، نشان داد که ریاض از سال ۱۹۷۵ میلادی برای دستیابی به سلاح هسته ای تلاش می کند و پس از جنگ سال ۱۹۷۳، یک برنامه سری در این زمینه دراد که از سوی مرکز مطالعات هسته ای «الخرج» در یک پایگاه نظامی دور افتاده در نزدیکی شهرستان «السلیل» واقع در جنوب غربی ریاض اجرا می شود.اسناد منتشر شده همچنین نشان داد که عربستان از صدام حسین دیکتاتور عراق در راستای تامین هزینه های برنامه مخفیانه سلاح هسته ای عراق بین سال های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ حمایت کرد تا در صورتی تولید آن به عربستان هم بدهد. خلیوی مدعی شد که این همکاری نهایتا با حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ به هم خورد.
اسناد این دیپلمات فراری همچنین نشان داد که عربستان حتی از برنامه هسته ای پاکستان و تداوم آن در ازای دستیابی به آن سلاح حمایت مالی کرد.
تلاش بی امان عربستان برای دستیابی به سلاح هسته ای
عربستان در سال ۱۹۸۸ میلادی به عنوان یک کشور فاقد سلاح هسته ای به معاهده منع سلاح هسته ای پیوست و توافقنامه ای را با آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۰۵ امضا کرد که ضمانت اجرایی دارد و اجرای آن از سال ۲۰۰۹ آغاز شده است. در دهه گذشته عربستان سعودی بار دیگر به تداوم توسعه برنامه هسته ای خود اهمیت داده و نقش اصلی را در تلاش های شورای همکاری خلیج (فارس) برای طرح یک ایده منطقه ای در سال ۲۰۰۶ جهت بررسی برنامه مشترک انرژی هسته ای غیرنظامی و توسعه آن ایفا کرده است. به موازات آن ریاض سلسله اقداماتی را برای توسعه روابط تجاری با قدرت های هسته ای در جهان اتخاذ کرده است( امضای یادداشت تفاهم با آمریکا در سال ۲۰۰۸، توافق همکاری با هر یک از کشورهای فرانسه، آرژانتین و کره جنوبی در سال ۲۰۱۱ و توافق همکاری با چین در سال ۲۰۱۲) و ژوئن ۲۰۱۱ از طرح خود برای ساخت ۱۶ رآکتور هسته ای در دو دهه آتی رونمایی کرد اما با این حال یک مشاور سعودی در شهر هسته ای و انرژِی های تجدیدپذیر ملک عبدالله در مارس سال گذشته به خبرگزاری اسپوتنیک روسیه گفت که عربستان تنها به ساخت دو رآکتور هسته ای در چارچوب یک نیروگاه اکتفا خواهد کرد.
در سپتامبر سال ۲۰۰۳ میلادی، روزنامه گاردین انگلیس در گزارشی با استناد به یک مدرک راهبردی درز کرده مدعی شد که ریاض در صدد بازنگری در سیاست راهبردی خود در پرتو وضعیت امنیتی متغیر است و این بازنگری راهبردی شامل تجدید نظر در ۳ گزینه می شود: پیگیری بازدارندگی هسته ای اصلی، حفظ ائتلاف با یک قدرت هسته ای و تلاش برای ایجاد توافق منطقه ای در راستای ایجاد منطقه ای عاری از سلاح های هسته ای. ولی با این حال دولت عربستان در آن زمان چنین سندی را تکذیب کرد.
محمد بن سلمان در مراسم کلنگ زنی اولین رآکتور تحقیقات هسته ای
برنامه زمان بندی عربستان سعودی در زمینه هسته ای واقع گرایانه نبود؛ تا اواسط سال ۲۰۱۶ میلادی هیچ پیشرفت قابل ملاحظه ای برای دستیابی به آن صورت نگرفت. تا آن زمان عربستان سعودی دارای زیرساخت های غیرنظامی هسته ای محدودی بود که شامل یک شتاب دهنده ۳ مگاواتی و یک شتاب دهنده ۳۵۰ کیلو ولتی می شد که در دانشگاه نفت و معادن ملک فهد واقع شده و برای آزمایشات فیزیک هسته ای استفاده می شدند واز سیکلوترون برای تولید ایزوتوپ های پزشکی در بیمارستان تحقیقی ملک فیصل و مرکز مطالعات ریاض استفاده می کرد.
گرچه ریاض دانش پایه ای برای بهره برداری از این تاسیسات را داشت اما دانش لازم برای توسعه سلاح هسته ای و تبدیل اورانیوم، غنی سازی آن و تولید سوخت هسته ای و هچنین هیچ رآکتوری برای انرژی و قابلیت پردازش مجدد را در اختبار نداشت اما پس از سال ۲۰۱۶ تصمیم گرفت این وضعیت را تغییر دهد.
در اواسط ماه فوریه گذشته کمیته نظارت و اصلاحات مجلس تمایندگان آمریکا گزارش داد که مقامات ارشد ترامپ از قبیل مایکن فلین و جرد کوشنر در اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی طرح فروش فناوری ویژه راه اندازی نیروگاههای هسته ای به دولت عربستان را مطرح کردند؛ امری که می تواند عربستان را در مسیر ساخت سلاح هسته ای و تنش آفرینی بیشتر در خاورمیانه سوق دهد. این گزارش افزود که گروهی از ژنرال های بازنشسته آمریکایی و مقامات امنیتی بازنشته این کشور با مایکل فلین اولین مشاور امنیت ملی دوران ترامپ تشکیل جلسه دادند تا وی را درباره ایده حمایت از عربستان متقاعد کنند. حتی پس از برکناری فلین در فوریه ۲۰۱۷، مقامات دیگر کاخ سفید طرح چنین ایده ای را بار دیگر مطرح کردند؛ بنابراین ترامپ در فوریه ۲۰۱۹ میلادی با روسای اجرایی شرکت های انرژی هسته ای دیدار و از آنها خواست به ساخت نیروگاههای هسته ای در خاورمیانه بویژه عربیتان کمک کنند و رایزنی های مخفی با مقامات سعودی زیر نظر وزیر انرژی آمریکا در این زمینه همچنان ادامه دارد.
اسناد رویترز و دیلی بیست ذرباره تلاش های هسته ای عربستان
خبرگزاری رویترز در اواسط ماه مارس گذشته در گزارشی عنوان کرد که «ریک بیری» وزیر انرژی آمریکا در شش مناسبت جداگانه به شرکت های آمریکایی برای فروش فناوی هسته ای به عربستان جهت ساخت نیروگاههای هسته ای مجوز داده است. موافقت های این وزیر برای اولین بار از سوی سایت دیلی بیست منتشر شد.
براساس اسناد خبرگزاری رویترز به نقل از منابعی که نامی از آنها نبرد، اداره ملی امنیت هسته ای آمریکا وابسته به وزارت انرژی این کشور تاکید کرد که شرکت های فناوری هسته ای از دولت ترامپ خواسته اند که سری بودن توافقات صورت گرفته در این زمینه را حفظ کنند. وزارت خانه های انرژی و خارجه آمریکا نه تنها مجوزهای داده شده در این خصوص را از افکار عمومی پنهان کردند بلکه به اشتراک گذاشتن اطلاعات ذیربط با کمیته های کنگره را هم نپیرفتند.
عربستان هسته ای و قتل خاشقجی
نگرانی کنگره در مورد به اشتراک گذاری فناوری و دانش هسته ای با عربستان سعودی پس از قتل جمال خاشقجی در حال افزایش است.
اسناد منتشر شده از سوی خبرگزاری رویترز نشان نداده اند که آیا توافقنامه ای در این خصوص پس از قتل وی امضار شده است یا خیر. وهنگامی که «تیم کین» سناتور دموکرات آمریکایی از «ریک بیری» وزیر انرژی این کشور در این باره سوال کرد، وی مدعی شد که پاسخ دقیقی در این باره ندارد. وی در آن جلسه نسبت به متوسل شدن سعودی ها به روسیه و یا چین در راستای تامین دانش هسته ای که به فرسایش نیروی دیپلماسی آمریکا در منطقه منجر می شود، ابراز نگرانی کرد.
نیروی برق یا سیاست؟ اهداف اصلی عربستان از دستیابی به فناوری هسته ای
علی رغم اینکه عربستان تاکید کرده که هدف برنامه هسته ای این کشور مسالمت آمیز است و در راستای کاهش مصرف داخلی نفت و افزایش صادرات قرار می گیرد اما اهتمام عربستان سعودی به ساخت راکتورهای هسته ای که هیچ گونه سهمی در ایجاد تغییر ریشه ای در زمینه اعتماد به نفت و گاز برای تولید برق را نداشته، مسالمت آمیز بودن آن برنامه و اهداف آن را زیرسوال می برد؛ زیرا مقدار برق مورد نیاز برای تولیدات هسته ای در این رآکتورها درصد کمی از نیازهای انرژی عربستان را تشکیل می دهددر نتیجه می توان آن را با انرژی خورشیدی که آسانتر و به صرفه تر نیز است، جایگزین کرد. علاوه بر این هزینه های انرژی هسته ای در مقایسه با منابع انرژِی دیگر بسیار بالاست و در زمینه های ایمنی و امنیت، نگرانی هایی را در پی دارد که نمی توان آن را نادیده گرفت؛ نگرانی هایی که کشورهای پیشرفته بسیاری را برای رها کردن آن واداشته است.
«اد مارکی» سناتور دموکرات آمریکایی در این باره مدعی می شود: بلندپروازی ها و آرزوهای هسته ای عربستان سعودی باعث نگرانی ایران می شود که آمریکا را به ریاکاری در باره منع گسترش سلاح هسته ای متهم کرده است و اگر هدف عربستان برای دستیابی به انرژی هسته ای، تامین برق نیست بلکه قدرت سیاسی است، بنابراین انتقال فناوری هسته ای آمریکا به عربستان و دادن مجوز غنی سازی اورانیوم به این کشور، ممکن است ایران را به خروح از تعهدات هسته ای خود و آغاز مرحله جدیدی از رقابت بر سر تسلیحات هسته ای در منطقه تنشزای خاورمیانه وادار کند. بنابراین تعداد باالای راکتورهای هسته ای در خاورمیانه که ترامپ برای آن تلاش می کند، تهدیدهای جدی در پی خواهد داشت حتی اگر اهداف مسالمت آمیز داشته باشند.
آن چه در نهایت رخ خواهد داد
دولت آمریکا که برای محاصره ایران جهت بازگرداندن معادله از دست رفته در منطقه تلاش می کند، می داند عربستانی که اخیرا با توجه به ثقل سرمایه گذاری برای ائتلاف های مختلف در آسیا بوِیژه با هند، چین و پاکستان تلاش کرده است، ممکن است فناوری هسته ای را از طرف های دیگر به دست آورد بنابراین انتظار می رود که سر و صدای قانونگذاران کنگره روی پرونده های حساسی که نهایی کردن آنها به دست مسئولان سیاست خارجی آمریکاست، هیچ گونه تاثیری برجای نگذارد.اما درباره اعتراضات اسرائیل که اعتراف به داشتن سلاح هسته ای را انکار می کند، به نظر غلبه بر آن از طریق معامله میان واشنگتن و ریاض که نیازهای هسته ای عربستان به عنوان بخشی از طرح موسوم به معامله قرن برآورده می کند، امکان پذیر است.