در سال 2006 وقتی جایزه خرس طلایی نصیب یاسمیلا زبانیچ کارگردان بوسنیایی شد، کسی نمی دانست چنین جایزه ای در آینده موجب چه رخدادهایی خواهد شد.
او با فیلم "گرباویتسا؛ راز اسما" جایگاه خود را در عالم سینما تثبیت کرد و بدین طریق به کمک زنان مظلوم بوسنی شتافت.
یاسمیلا زبانیچ این بار نیز در فستیوال فیلم برلین و بیست و نهمین جشنواره فیلم استانبول با فیلم دیگری به نام "در راه" به رقابت با فیلمسازان جهان پرداخته است.
او در این فیلم به نمایش چگونگی زندگی عمار و لونا می پردازد که میان وهابیون بسر می برند. محور اصلی فیلم، عشق است اما با این حال کارگردان روی تضادهایی که باعث خلق احساسات ظریف آدم ها می شود متمرکز است.
فیلم "در راه" امسال در ترکیه اکران عمومی خواهد شد.
آنچه در پی می آید گفتگویی است با این کارگردان بوسنیایی پیرامون آثار و جوایزش:
اگر موافق باشید از تاثیر جایزه خرس طلایی بر زندگی شما شروع کنیم؟
- خب این جایزه تاثیر بسیار مثبتی داشت و به همین دلیل هم موفق شدیم یکی از قوانین بوسنی را تغییر دهیم. این جایزه بیش از همه بر زندگی زنانی تاثیر گذاشت که مورد تجاوز قرار گرفته بودند. آن ها سال هاست به عنوان قربانیان غیرنظامی جنگ درصدد دریافت کمک های اجتماعی و پزشکی بسر می برند. زمان فیلمبرداری، کمپینی به نام "عزت نجات یافتگان" راه انداختیم و موفق شدیم از طریق قربانیان، اکیپ فیلمبرداری و برخی تماشاگران، 50 هزار امضا جمع کنیم. بعد، برای تغییر قانون به مجلس فدرال رفتیم و سرانجام این قانون تغییر کرد؛ اما این یک اتفاق باور نکردنی بود.
از رویدادها و احساسی که شما را به تهیه این فیلم سوق داد بگوئید ...
- من در سال 1992 دریافتم که جنگی برای نسل کشی به راه افتاده و تحقیر زنان یکی از برنامه های دراز مدت آن است. در اثنای جنگ در بوسنی به 20 هزار زن تجاوز شد. از همان روز تاکنون موضوع تجاوز به زنان و نتایج مترتبه بر آن همواره ذهن مرا مشغول کرده است. همه موارد مرتبط با این موضوع را جستجو کردم و اسنادش را مطالعه کردم.
نقطه آغازین فیلم "در راه" چه بود؟
- نقطه آغاز این فیلم احساس نیاز به یک تغییر بود. من دانستم که برخی از همنوعان ام آرامش خود را در "دین" یافته اند. یک روز که با دوستانم در خانه ای دور هم جمع شده بودیم، با مردی آشنا شدم که با من دست نداد. گفت با زن ها دست نمی دهد. عصبانی شده بودم. به این ترتیب برای اولین بار گروه های بنیادگرای معروف به سلفی را از نزدیک دیدم. آن ها گروه کوچکی بودند اما اسم و رسمشان همه روزنامه ها را پر کرده بود.
وقتی دانستم بسیاری از آن ها قبلا اهل مواد مخدر یا حتی کمونیست بوده اند خیلی تعجب کردم. دلیل وهابی شدن هر یک از آن ها متفاوت بود. در دنیایی که رو به نابودی دارد عواملی چون عقل، قطعیت، نیاز به پذیرفته شدن و موضوع هویت جایگزین های آرام بخشی هستند. این مردان جوان برای ساخته شدن شخصیت نقش اول فیلم من، یعنی عمار، الهام بخش بودند؛ او هم قبلا با زنان دست نمی داد. من در مقطع زمانی مذکور که تا اتمام ساخت فیلم ادامه یافت توانستم در جستجوی هستی خود برآیم و هویت و باورهایم را به چالش بکشم.
یکی از قهرمان های فیلم، بحریه است که در عین حال وهابی است و این مسئله مهمی است. شما درباره چنین آدم هایی چقدر تحقیق کرده اید؟
- از طریق یک دوست مشترک توانستم با یکی از وهابی ها آشنا شوم. او ترتیبی داد تا با گروه شان دیدارهایی داشته باشم. من همیشه با آن ها نبودم اما این را دانستم که همه آن ها تروریست نیستند. آن ها هم مانند ما انسانند. همه بر خطرناک بودن آن ها تاکید می کردند اما این واقعیت را باید اعتراف کنم که من و گروهم هیچ اذیتی از آن ها ندیدم. به مساجد می رفتم، با روحانیون و متفکرانشان صحبت هایی داشتم.
در اثنای همین تحقیقات با برخی از زنان که دانشجوی دانشکده الهیات بودند، برخورد می کردم، البته آن ها بیشترشان فارغ التحصیل شده بودند. در باره نحوه زندگی شان با علاقه فراوانی سخن می گفتند و این نکته ای بود که با پیش فرض های ما جور درنمی آمد. مخصوصا انتخاب حجاب که با اختیار تک تکشان صورت گرفته بود موجب حیرت ما می شد. این برای من خیلی جالب بود چون همیشه شنیده بودم آن ها به زور حجاب را رعایت می کنند.
بوسنی یک کشور لائیک است و آن ها در انتخاب هایشان با هیچ فشاری مواجه نیستند.