به گزارش «شیعه نیوز»، در سال ۲۲۱ هـ.ق محمدالمعتصم بالله فرزند هارون‌الرشید، پایتخت خلافت را از شهر بغداد به سامراء منتقل ساخت و تا سال ۲۵۶ هـ.ق که پایتخت باز به بغداد منتقل شد هشت خلیفه در این شهر حکمرانی و خلافت نمودند. سامراء طی مدت سه دهه پایتختی، توسعه فراوانی یافت و تعداد زیادی از کاخ‌ها و تفریح‌گاه‌ها و مساجد در این شهر ساخته شد.
سامرا امروزه به سبب وجود مرقد مطهر دو پیشوای شیعه، امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام، مورد توجه جهان تشیع است. این بقعه که قلب شهر امروزی را تشکیل می‌دهد در دوران زندگانی دو امام علیهماالسلام ،خانه مسکونی آنان بود و پس از شهادت در آنجا دفن شده‌اند. یکی از نکات قابل تأمًل وشگفت آن است که مسجد جامع متوکًل ومناره حلزونی ومنحصر به فرد آن ، بنام ملویًه وکاخهای پیرامون آن که هنگامی ،از مرکزیت وجایگاهی برخوردار بوده است ، هم اکنون بصورت نیمه منهدم وفراموش شده در آمده ، ودر مقابل ، پادگان وعسکرخانه ای که خانه امام هادی ع وسپس امام حسن عسکری ع در میانه آن قرار داشته ومکان تولد امام زمان عج بشمار می آید ودر آن هنگام ،بصورت تبعیدی از این بزرگان ، محافظت کرده واز تماس آنان با شیعیان جلوگیری می نمودند ، وپس از شهادت امامین عسکریین ع در همین مکان بخاک سپرده شدند ، اکنون به کانون ومرکزیتی از برای تجمع مسلمانان وشیعیان وتمام آزاد أندیشان گردیده ا ست که خود عبرتی تاریخی برای ظالمان تاریخ بشمار می آید!
مهم‌ترین زیارتگاه شهر سامرا ،مرقد مطهر دو امام همام یعنی حضرت علی الهادی علیه السلام و فرزند برومندشان حسن العسکری علیه السلام می‌باشد که دارای حرم و بارگاهی مجلل با گنبدی طلایی است که از دور دست، قابل مشاهده است و کنار این گنبد طلایی ،گنبد دیگری قرار دارد که کاشی‌کاری شده است که بر روی سرداب غیبت آن حضرت است و در زیرگنبد مذکور مسجد بزرگی قرار دارد.
در حرم مطهر عسکریین که به صورت شش گوشه ساخته شده است علاوه بر دو امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام نرجس خاتون همسر گرامی امام حسن عسکری علیه السلام و والده مکرمه امام زمان علیه السلام و حکیمه خاتون دختر امام جواد علیه السلام قرار دارند که گنبد طلایی بر روی این ضریح مطهر ودر میانه این فضا قرار گرفته است.
دو امام همام پس از شهادت در منزلشان به خاک سپرده شدند و تا سال‌ها شیعیان برای زیارت به این خانه می‌آمدند. این خانه در کنار مسجدی بود که گویند محل نماز خواندن آن دو امام علیهم‌السلام بود و وقتی که در خانه مذکور بسته بود شیعیان در پشت پنجره خانه تجمع می‌کردند و آن حضرات را زیارت می‌کردند و سپس به مسجد مذکور می‌رفتند و نماز زیارت می‌خواندند و سال‌ها این وضعیت ادامه داشت تا اینکه نخستین شخصی که توفیق یافت بر قبور مطهر این امامان گنبدی سازد ، ناصرالدوله حمدانی بود که در سال ۳۳۳ هـ.ق گنبدی بر قبر مطهر این امامین ع بنا نمود و این گنبد بارها تجدید بنا و ترمیم گردید تا این که سرانجام در قرن دوازدهم هجری به همت حکمران خوی (احمد دنبلی خوئی، متوفی سال ۱۲۰۰ هـ.ق) و با هزینه هنگفتی، صحن این دو امام علیهم‌السلام به طوری که امروز موجود است بنا کرده و برای آن روضه، رواق، گنبدی عالی ومناره ساخت .
در این ساختمان ، برای سرداب مطهر نیز صحن جداگانه‌ای با ایوان و راه و پله‌ای جدا همچنین برای زنان ، دهلیز و سردابی مستقل ساخت.
در سال ۱۲۸۵ هـ.ق ناصرالدین شاه دستور داد تا گنبد حرم مطهر را طلاکاری کنند که این اقدام بر روی گنبد نیز نوشته شده بود . گنبد حرم مطهر عسکریین ،بزرگترین گنبد اماکن مقدس شیعه است. به طوری که محیط آن ۶۸ متر و قطرآن ۲۲ متر و ۴۳ سانتی‌متر می‌باشد و تعداد آجرهای طلای آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. در کنار این گنبد دو گلدسته طلایی قرار دارند که ارتفاع هر کدام از آن‌ها از سطح زمین ۳۶ متر و از سطح بام صحن بالغ بر ۲۵ متر می‌باشد.
پس از دو عملیات انتحاری وحمله به این بارگاه مقدس در سالهای ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ شمسی ، عملیات بازسازی این مکان مقدس از سر گرفته شد وستاد بازسازی اعتاب مقدسه از سویی ، وفعالیت حضرت آیة الله العظمی سیستانی در عهده دار شدن ساخت ضریح وصندوق های خاتم ودرب های زرین این بارگاه ، در قم که به همًت وکوشش حجة الاسلام والمسلمین حاج سید جواد شهرستانی ، داماد ونماینده معظم له در قم وانتقال آن در بهمن کاه سال ۱۳۹۶ شمسی ، همه وهمه موجب گردید که عظمت وشکوه این بارگاه به طور زیباتر وگسترده تر ، باز گردد.
کار ساخت گنبد حرم در سال ۱۳۸۹ش کلید خورد. این گنبد که با مساحت یک هزار و ۲۰۰ متر مربع ،بزرگترین گنبد در اعتاب مقدسه به شمار میآید در تابستان ۱۳۹۱ش با بیش از ۲۳ هزار خشت طلا، طلاکاری شد. این گنبد به گونه ای ساخته شد که در برابر هر حمله احتمالی ، مقاومت داشته وگفتنی است که گنبد وضریح مطهر ، با همان ابعاد نخستین، ساخته شد.
اینجانب این إفتخار را داشته ام که در تمام مراحل این باز سازی ، از عملیات خاکبرداری ،پس از انهدام ناجوانمردانه این مکان مقدس وإطمینان از سلامت قبور مطهر وساخت پی های این مکان وسپس گنبد وآذین آن وجز اینها از عملیات بازسازی، حضور داشته ودر جریان ریز این اقدامات بتشم وشرف خدمتگزاری داشته باشم.
در زیر گنبد حرم مطهر، ضریح نقره‌ای زیبایی قرار داشت که ساخته هنرمندان اصفهانی در دهه شصت میلادی بود . درون حرم و قسمت‌هایی از رواق‌ها به طرز زیبایی آینه‌کاری شده و از یادگارهای ملک فیصل اول پادشاه هاشمی عراق بشمار می رفت و به وسیله ایوانی فراخ و سقف‌دار به صحنی که پیرامون حرم را فراگرفته راه می‌یافت . داخل صحن شریف ۴۵ ایوان وجود دارد که ۱۶ ایوان سمت غرب و ۹ ایوان سمت جنوب و ۲۰ ایوان سمت شرق قرار گرفته‌اند و یکی از ویژگی‌های این صحن آن است که فاقد حجره می‌باشد.
از آنجا که سرزمین عراق در تابستانها از گرمای شدیدی برخوردار است ، از دیر باز ودر طول قرنهای گذشته ، خانه ها را به گونه ای می ساختند که دارای یک ، یا دو وگاه سه زیر زمین ویا اصطلاحا سرداب داشت ، که این سرداب ها در ارتفاع های متفاوت به پایین تر رفته وهرمقدار که به عمق آن افزوده می گردید ، دمای هوا نیز در آن کاهش می یافت ، به گونه ای که گاه در این سردابها اختلاف درجه حرات با خارج از آن به متجاوز از بیست درجه می رسید.
سرداب مقدس یا سرداب غیبت در سامراء ، زیرزمین خانه امام حسن عسکری(ع) است که در شمال غربی حرم عسکریین در سامرا قرار دارد. این مکان محل زندگی و عبادت امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) در روزهای گرم تابستان بوده است. بنابر گزارش‌ها وروایاتی که در دست است ، امام مهدی (عج) نیز در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان دیده شده و علت نامگذاری این مکان به سرداب غیبت همین است.
این سرداب در جهت غربی صحن عسکریین(ع) به سمت شمال واقع شده و در طول تاریخ اصلاحات و تعمیرات زیادی در آن انجام گرفته است. همیشه در موقع تعمیر و ترمیم بارگاه عسکریین(ع) ،در ساختمان سرداب نیز تغییرات و اصلاحاتی به عمل آمده است. در گذشته از داخل بارگاه ودر کنار ضریح ومرقد موجود در حرم مطهر و از کنار مرقد حضرت نرجس خاتون راه به سرداب داشت وبا پله هایی بلند ، راه به تین مکان مقدس داشت.
این سرداب در طول تاریخ ، همواره مورد توجه مردم بوده است که در آن آثار ارزشمندی از منبت‌کاری و کاشی‌کاری و سایر هنرهای معماری به کار رفته است. از جمله این اشیاء، می توان به درب چوبی نفیسی إشاره نمود که از دوران خلافت عباسیان به جای مانده است و از ویژگی‌های هنری و تاریخی ارزشمندی برخوردار است.
بخشهایی از محراب سرداب که قدیمی ترین بخش حرم مطهر امامین عسکریین علیهما السلام به شمار می رود ، در جریان انفجار حرمین عسکریین ع آسیب دیده بود. این بخش دارای چهارچوب چوبی درب منبت کاری شده ومزین به آیاتی از قرآن کریم می باشد ومتعلق به بیش از ۸۰۰ سال پیش می‌باشد، همچنین این بخش دارای انواع کاشی قدیمی که به علت اندازه بزرگ آن هیچ مشابهی در حرمهای مطهر دیگر ندارد. بخشهایی از این آثار کمیاب بر اثر انفجار آسیب دیده است وبرخی از قطعات آن مفقود شده است که کارشناسان هنری تلاش می کنند با کپی نقشهای باقیمانده ،اقدام به ساخت نمونه جدید آن ،جهت نصب در این مکان به گونه ای که مطابق با نسخه اصلی آن باشد ، را مجددا ساخته وترمیم کنند .
در گوشه اتاق کوچکی واقع در سرداب، چاهی معروف به «چاه غیبت» وجود دارد که علت این نامگذاری این است که چون عده‌ای از زائران در داخل سرداب، در طول تاریخ ، از حوضی که محل وضوی امام هادی و عسکری علیهم السلام بوده به عنوان تبرک خاک برمی‌داشتند کم کم به چاه غیبت معروف شد. در حالیکه این مکان بر طبق روایات تاریخی ، یا چاه آب مورد استفاده امامان ع بوده ویا همانطور که إشاره گردید ، حوض آبی بوده است که آن بزرگواران برای آب وضو از آن استفاده می کرده اند.
مشهد صاحب الزمان و سرداب غیبت از زیارتگاه‌های مهم سامرا است و در حقیقت ،سرداب بخشی از خانة مسکونی حضرت عسکری علیه السلام بود که در آن به عبادت می‌پرداخت و پس از او محل سکونت امام زمان علیه السلام بوده است. این محل از دیرباز مورد توجه شیعه بوده است و از آنجا که عبادتگاه سه امام بوده، قداست و احترام ویژه‌ای دارد. گفتنی است که به وسیله پله‌هایی می‌توان به زیرزمین رسید.
از آنجا که عملیات بازسازی این بارگاه بصورت گسترده ای در سال ۱۳۸۸ شمسی آغاز گردید ، تصمیم بر این گرفته شد که سرداب مبارک که به سرداب غیبت مشهور است ، گسترده شده وتمام فضای زیر صحن وبخشی از حرم مطهر را در بر گیرد.
بدین ترتیب عملیات آغاز گردید ودر این هنگام از آنجا که قبور مطهر امامین عسکریین علیهم السلام ، در عمق بیش از شش متری مکان ضریح کنونی قرار گرفته است ، تصمیم بر این گرفته شد که از موقعیت بوجود آمده کمال بهره برداری را نموده وعلاوه بر توسعه بخشیدن بیش از شش هزار متر به سرداب ، وقرار دادن پنجره بر اتاق عبادتگاه سه امام علیهم السلام ع، وقرار دادن چاه آب کهن ویا حوض وضوی این بزرگان ونیز قدمگاههای سه امام معصوم ع ، در کنار آن ، پنجره ای به شکل یک ضلع از ضریح های معمول در حرمها ، در بخشی از این سرداب مقدس که در برابر صورت مبارک امامان مدفون در این مکان است ، قرار داده شود ، که بدین ترتیب فضای سرداب مقدس ، از ویژگی تازه دیگری برخوردار گردد.
این پنجره هم اکنون در ضلع جنوبی سرداب در سمت چپ دالانی که به راه خروج زائران ودر ابتدای بخش بانوان سرداب مقدس قرار گرفته است ، که امید آن می رود ظرف مدت کوتاهی ، این بخش به روی زائران وعاشقان اهل بیت علیهم السلام ، گشوده شود.