به گزارش«شیعه نیوز»، این روزها دیگر کمتر واقعه ای در زیر پوسته ملاحظات اجتماعی و یا پنهانکاری های سیستماتیک مخفی می ماند. افزایش حساسیت های جامعه به موضوعاتی مانند کودک آزاری نیز راه را برای افشای بخشی از آزار و اذیت های جسمی کودکان به ویژه در محیط های عمومی تر مانند مدارس باز کرده است. اما همه اینها هم نتوانسته این رسم کهن در مدارس را ریشه کن کند و هنوز هر از چندی اخباری از کتک خوردن و آزار دیدن دانش آموزی در گوشه ای از کشور، اضطراب به جان والدین همیشه نگران می اندازد.
لب های چاک خورده، دست به عفونت نشسته، ضربات مشت و لگد مدیر بر تن دانش آموز و دهها مورد از این دست گوشه ای اتفاقاتی است که به صورت گسترده در شبکه های بازتاب داشت و افکار عمومی را تحت تاثیر قرار داد. آخرین ان هم مربوط به ضرب و شتم دانش آموزی در جیرفت توسط مدیر مدرسه بود که باعث برکناری مدیر خاطی و پیگیری قضایی وی شد.
اما هنوز هم موارد زیادی از آزارهای جسمی دانش آموزان است که به هر دلیل بازتابی نمی یابد. آزارهای نوینی که شاید هیچ گاه شنیده و یا دیده نشده است.ارشیا دانش آموزی است که قربانی یکی از این آزارهای نوین شده است. او در یکی از مدارس مناطق مرکزی شهر تهران تحصیل می کرد. مادرش می گوید: پسرم در کلاس دوم ابتدایی درس می خواند که یک روز پس از بازگشت از مدرسه با هیجان شروع به تعریف کرد که ممکن بود امروز جنازه مرا برایت بیاورند. فکر کردم یکی از آن ماجراهای بچگانه مدرسه است. اما ماجرا را که برایم گفت تمام تنم به لرزه افتاد.
قضیه از این قرار بوده که معلم محترم عادت داشته در صورتی که بچه ای ساکت نمی شده چسب پهن بر دهان بچه بزند. آن روز قرعه چسب پهن به نام ارشیا در می آید واز بخت او به دلیل سرماخوردگی بینی پسرک هم گرفته بوده است. چسب را که بر دهانش می زند راه تنفسش بند می آید و تقریبا بیهوش می شود. به گونه ای که همکلاسی ها متوجه بدحالی او می شوند و معلم را خبر می کنند. معلم هم وحشت زده چسب را از دهان ارشیا می کند و بدون اینکه به دفتر مدرسه اطلاع بدهد و یا کسی را با دانش آموز همراه کند او را از پله های راهرو به حیاط می فرستد تا آبی به سر و صورتش بزند.
مادر ارشیا می گوید: هنوز هم با وجود اینکه یک سال از این ماجرا می گذرد وقتی به آن فکر می کنم لرزه به اندامم می افتد. می پرسم: "چرا این ماجرا همان موقع در اداره منطقه مطرح نکردید؟” پاسخ می دهد: مدیر از ما خواهش کرد که قضیه را در همانجا خاتمه دهیم و اصرار داشت که خودش از آن به بعد بر رفتار معلم نظارت بیشتری می کند. اما متاسفانه معلم محترم تا آخر سال فرزند مرا در کلاس به صورت کامل نادیده می گرفت و در هیچ فعالیت کلاسی شرکت نمی داد. ما هم امسال مدرسه پسرم را عوض کردیم.
آزارهایی از این دست در مدارس هنوز هم به چشم می خورد. معلمانی که از پس دانش آموزان امروزی بر نمی آیند و ترجیح می دهند به جای کتک زدن از روش های نوین تری مانند چسب بر دهان زدن استفاده کنند.
اگر تنبیه در مدارس ایرانی زیاد نشده باشد کم هم نشده است
دکتر علی باغبانیان روانپزشک در گفتگو با خبرنگار شفقنا زندگی با بیان اینکه آزارهای جسمی دانش آموزان در مدارس امروزی اگر نسبت به گذشته زیاد نشده باشد کم هم نشده است، می گوید: شاید با توجه به گسترش وسایل ارتباطی موارد بیشتری از این آزارها توسط جامعه دیده می شود اما با توجه به آنچه این روزها می بینیم و ارتباطاتی که داریم می توانم به جرات بگویم اگر تنبیه در مدارس ایرانی زیاد نشده باشد کم هم نشده است.
وی یکی از دلایل این اتفاقات را عدم برخورد قاطع با مرتکبان تنبیه و خشونت در مدارس می داند و می افزاید: متاسفانه سیاست هایی که در قبال این خطاها اعمال می شود چه از طرف وزارت آموزش و پرورش و چه از طرف همکاران و مدیران مدارس سیاست های حمایتی است که صرفا به جلب نظر مقطعی والدین شاکی می پردازد و از اهرم های لازم برای برخورد با متخلفان استفاده نمی شود.
آیین نامه ای با ممنوعیت هرگونه تنبیه بدنی
بر اساس آیین نامه اجرایی مدارس قصور و سهل انگاری دانش آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می شود. مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظفند قبل از اعمال هر گونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل اگاهی یابند و در جستجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام کنند.
در ماده ۷۶ این آیین نامه آمده است: دانش آموزان متخلفی که راهنمایی ها و چاره جویی های تربیتی در انها مفید و موثر نمی افتد، با رعایت تناسب به یکی از روش های زیر مورد تنبه قرار می گیرند:
تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی
تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان کلاس مربوط
تغییر کلاس در صورت وجود کلاس های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش آموز
اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش آموز
اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز، حداکثر برای مدت سه روز
انتقال به مدرسه دیگر
همچنین در بند ۷۷ این آیین نامه بر ممنوعیت هرگونه اعمال تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه تاکید شده است.
دکتر باغبانیان با تاکید بر اینکه تنبیه بدنی از نظر علمی، شرعی و قانونی خلاف است و مرتکبان آن باید مجازات شوند، می گوید: متاسفانه هم اکنون سیستم آموزشی در کشور ما تنبیه را جزء لاینفک خود می شمارد و این اعتقاد وجود دارد که بچه جز با ترس و تنبیه آموزش نمی بیند. در حالی که تمام یافته های علمی ثابت کردند که اموزشی که تحت فشار و از روی ترس باشد آموزشی کوتاه مدت، مقطعی و موقت است و تاثیرات پایدار بر فرد ندارد.
وی با بیان اینکه تنبیه و به ویژه تنبیه بدنی کودک از او یک فرد مهاجم می سازد، خاطرنشان می کند: کودکی که مورد تنبیه قرار گرفته با کسی که او را تنبیه کرده همانند سازی می کند و تلاش می کند همان اعمالی که روی او انجام شده روی اطرافیانش مانند خواهر، برادر، دوست و والدین پیاده کند زیرا در ذهن او اینگونه شکل گرفته که هر کس زورش بیشتر است می تواند بیشتر زور بگوید.
کودک آزاری فقط تنبیه بدنی نیست
بر اساس تعاریف، کودک آزاری هرگونه فعل یا ترک فعلی است که باعث آزار روحی و جسمی و ایجاد آثر ماندگار در وجود یک کودک می شود.
تحقیر و کوچک شماری دانش آموزان و به کار بردن کلمات توهین آمیز درمورد آنها یکی دیگر از مواردی است که شاید تعداد بیشتری از دانش آموزان آن را تجربه کرده باشند.
مادر بیتا از یکی از معلمان دخترش می گوید که کلمات توهین آمیز را به راحتی در مورد دانش آموزان به کار می برده و وقتی با اعتراض والدین مواجه شده با تعجب گفته مگر این کلمه توهین است.
ماندانا هم از تجربه بدش در مورد تنبیه همراه با تحقیر یک دانش آموز در مدارس یکی از شهرستان ها می گوید: روزی برای انجام کاری به یک مدرسه ابتدایی پسرانه رفتم. در آنجا شاهد بودم که یکی از دانش آموزان شیطنت کرده بود و مدیر مدرسه با انداختن شلنگ آب بر گردن دانش آموز او را در حیاط می چرخاند و می خواست از او فیلم و عکس بگیرد. دانش آموز هم التماس می کرد و می گفت مرا بکش اما در این حالت از من فیلم نگیر.
باغبانیان با اشاره به عوارض روحی و جسمی تنبیه بر روی کودکان، می گوید: در کودکانی که تنبیه های بدنی و خشونت را تجربه کردند اضطراب شدیدی شکل می گیرد که باعث کم توانی فرد می شود.
وی با بیان اینکه در مواردی این کودکان دچار شب اداری و استرس های شدید می شوند، ادامه می دهد: ترس از مدرسه و تلاش برای نرفتن به مدرسه با هر بهانه مانند دردهای جسمی، فرار از مدرسه، افسردگی، انزوا و گوشه گیری و از دست دادن اعتماد به نفس از دیگر نتایج تنبیه های نادرست و خشن در مدارس است.
آرتین یکی دیگر از دانش آموزانی است که یکی از روش های نوین آزار در مدرسه را تجربه کرده است. معلمی عصبی و تازه کار در کلاس اول از این پسرک حساس فردی فاقد اعتماد به نفس ساخته که جلسات مختلف مشاوره هم هنوز نتوانسته حالش را بهتر کند.
مادرش از بدخلقی و بی توجهی های معلم می گوید و اینکه شکایت های مادران به مدیر مدرسه هیچ اثری نداشت.
مادر آرتین یکی از این بی توجهی ها را که اثر بسیار بدی در روحیه کودکش داشته اینگونه توضیح می دهد: پسر من کمی ضعف شنوایی دارد و من در ابتدای سال این موضوع را به معلم گفتم و از او خواستم لااقل در هنگام گفتن دیکته کودک را در جایی نزدیکتر قرار دهد. اما این مساله اصلا از سوی معلم مورد توجه قرار نگرفت و تمام دیکته های پسرم با جاافتادگی ها و اشتباهاتی همراه شد که مشخص بود ناشی از درست نشنیدن کلمات است.
چند مادر دیگر که در آن اطراف صحبت های مادر آرتین را می شنوند. آنها می گویند باید حضور والدین در مدرسه پر رنگ باشد تا بچه ها آسیبی نبینند. این موضوع باب بحث دیگری را می گشاید که تجربه مادر دیگری از آن جمع است.
او می گوید: پسرم در مدرسه ای تحصیل می کرد که به دلیل کمبود معلم یک روز در هفته، مادر یکی از بچه ها بر سر کلاس حاضر می شد و کارهایی مانند نقاشی با بچه ها کار می کرد. همین موضوع باعث مشکلات زیادی در کلاس شده بود زیرا این مادر مانند هر مادر دیگری به خاطر احساسات مادرانه توجه بیشتری به فرزند خودش داشت و بر سر هر اتفاقی طرف فرزندش را می گرفت که باعث شکل گیری احساس تبعیض فراوان در دیگر بچه ها و دشمنی بچه ها با آن دانش آموز شده بود.
او ادامه می دهد: من حتی در تماس با اداره آموزش و پرورش مدرسه این موضوع را به اطلاع مسوولان منطقه رساندم اما هیچ ترتیب اثری داده نشد.
مادر آروین نیز از کلاس اول پسرش خاطره بدی دارد. او در توضیح ماجراهای سال اول مدرسه رفتن آروین می گوید: ابتدا پسرم را در یک مدرسه هیات امنایی ثبت نام کردم که بسیاری در منطقه معروف بود و همه از آن تعریف می کردند اما رفتارهای معلم بسیاری خشن بود و چند باری بچه ها را در همان روزهای اول کتک زده بود. بعد از بیست روز تصمیم گرفتیم مدرسه پسرم را عوض کنیم. او را به یک مدرسه غیر انتفاعی اسم و رسم دار بردیم اما متاسفانه در این مدرسه هم یک معلم بازنشسته مسوولیت کلاس اول را بر عهده داشت که بارها و بارها بچه ها را آزار داده بود. کارهایی مانند کشیدن گوش بچه ها و با ناخن در سر دانش اموزان کوبیدن تنها گوشه ای از رفتارهای نادرست این معلم است که متاسفانه هر بار هم به او تذکر داده ایم با تکذیب و انکار و یا برگرداندن مساله به گونه ای دیگر مواجه شده است.
سمیه هم کلاس اول پسرش را با سختی گذرانده است. او به تبعیض شدیدی که معلم بین یک دانش آموز با سایرین قائل می شد و تنبیه بدنی کودکان کلاس اولی از جمله پسر خودش یاد می کند و می گوید: رفتارهای معلم در نهایت ما را مجبور کرد که مدرسه پسرم را عوض کنم و او را به یک مدرسه غیر انتفاعی ببروم. اما هنوز هم با وجود اینکه چند سال از این ماجرا می گذرد پسرم از معلمهای زن می ترسد و به هیچ وجه حاضر نیست در کلاسی باشد که معلمش خانم است.
دکتر باغبانیان با اشاره به احتمال بروز لکنت، وسواس، حملات هیستریک و اختلال شخصیت در دانش آموزانی که مورد تنبیه واقع می شوند، می گوید: رفتارهای خشن می تواند از یک فرد توانا یک فرد ناتوان یا کم توان بسازد و او را به مسیر نادرست هدایت کند.
دکتر باغبانیان در خصوص رفتار نادرست برخی از معلمان با دانش آموزان، می گوید: نمی توان در این موارد تنها معلم را مقصر دانست. به هر حال معلم با کوهی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، معنوی و روانی به کلاس می آید و هیچ کس هم برای از بین بردن این مشکلاتش تلاشی نمی کند. این فشارها از معلم فردی نامتعادل می سازد که نیاز به مشاوره بازیابی های روانی دارد.
شکایاتی که ثبت می شوند
بر اساس آمار ارائه شده از سوی مسوولان آموزش و پرورش در سال تحصیلی ۹۳-۹۴ هزار و ۹۲۴مورد شکایت در مورد تنبیه بدنی دانش آموزان به دفتر عملکرد و پاسخگویی آموزش و پرورش ارسال شده است.
این آمار نمی تواند گویای همه آزارهایی باشد که در مدارس متوجه دانش آموزان شده است.
از سوی دیگر برملا شدن مواردی از آزار جنسی دانش آموزان در سال های اخیر به نگرانی ها در این زمینه دامن زده است. مواردی مانند تعرض معلم ورزش مدرسه ای در جنوب تهران به بازیکنان تیم فوتبال مدرسه، تعرض ناظمی به چند دانش آموز مدرسه، تعرض معلم مدرسه ای در یکی از روستاهای زنجان به یک دختر دانش آموز ۹ساله و آزار جنسی کودکان توسط نیروهای خدماتی یک مدرسه غیر انتفاعی در تهران مواردی است در سال های اخیر نگرانی های زیادی را برای والدین دانش آموزان ایجاد کرده است. نگرانی هایی که به رغم افزایش گاه و بیگاه آن در پی انتشار خبری از این دست، هنوز گام اصولی در جهت رفع آنها از سوی مسوولان آموزش و پرورش و سایر متولیان حقوق کودک در ایران برداشته نشده است.
شتر دیدی ندیدی
در کنار این نگرانی ها باید به مورد دیگرثی نیز پرداخته شود. تجربه مشترک چند مادر از حرف های برخی از معلمان که از دانش آموزانشان خواسته اند هر چه را در کلاس رخ می دهد به خانه منتقل نکنند موضوعی است که می تواند بر نگرانی های والدین بیفزاید.
مادر ملیکا در این باره می گوید: دخترم در کلاس اول بود که از بین صحبت هایش متوجه شدم معلمش به آنها گفته که قرار نیست هر چه در کلاس اتفاق افتاد به پدر و مادرتان بگویید. این حرف یک زنگ هشدار جدی برای من مادر بود. در آن زمان برای خراب نشدن چهره معلم در ذهن دخترم، به او گفتم منظور معلمتان این بوده که اگر دانش آموزی درس خوان نبود به همه نگویید و آبرویش را نبرید نه اینکه اگر اتفاقی در کلاس افتاد به والدین خود نگویید.
مادر ملیکا که خود در رشته روانشناسی تحصیل می کند می افزاید: نمی دانم معلم دخترم چقدر به تبعات این حرف در ذهن دانش آموزان فکر کرده بود. همیشه این سوال برایم مطرح است که آیا واقعا این معلم نمی داند چنین حرفی می تواند زندگی و آینده یک کودک را نابود کند. آیا واقعا یک معلم حق دارد به کودکی که ممکن است در معرض انواع آزارها و سوء استفاده ها قرار گیرد پنهانکاری از والدین را بیاموزد.
اصلاح جایگزین تنبیه
دکتر باغبانیان با بیان اینکه تنبیه باید در معنای هشدار و با هدف اصلاح رفتار انجام شود، می گوید: یکی از دستاوردهای مهم در تحقیقات روانپزشکی این است که برای اصلاح رفتار کودک بر روی نکات مثبت رفتاری او تاکید و نکات منفی نادیده گرفته شود. ضمن اینکه تنبیه باید متناسب با سن و ومقطع تحصیلی دانش آموز در نظر گرفته شود. توضیح تبعات رفتارهای نادرست به دانش آموز و محرومیت او از برخی کارها مانند بیرون رفتن در زنگ تفریح یا محرومیت از زنگ ورزش روش هایی است که می تواند با اثرگذاری بیشتر جایگزین رفتارها و تنبیه های خشن و بدنی در مدارس شود.
وی ارزیابی کار معلمان بر اساس نمره و درصد قبولی را یکی دیگر از دلایلی می داند که می تواند بر عدم تعادل رفتاری معلم و بروز رفتارهای نادرست اثرگذار باشد و می افزاید: پیش از این مرکز مشاوره آموزش و پرورش فعالیت های گسترده ای برای روان درمانی و ارائه مشاوره های مختلف هم به دانش آموزان و والدین و هم به معلمان داشت اما تا جایی که می دانم فعالیت های این مرکز دیگر به گستردگی سابق نیست و کمتر دیده می شود که خود مشاوران به دنبال دانش آموزان یا معلمانی که نیاز به مشاور دارند بروند و تنها در صورت مراجعه دانش اموز خدماتی ان هم به صورت ناقص و بیشتر در قالب نصیحت ارائه می شود.
این روانپزشک تاکید می کند: برای کاهش تنبیه های خشن و بدنی در مدارس باید گروه هدف معلمان باشند که با مشاوره های مختلف و تلاش برای کاهش مشکلات آنها، راه بر بروز مشکلاتی مانند آنچه تاکنون شاهد بودیم بسته شود.
زخم های ناسوری که درمان می خواهد
آنچه در این گزارش آمد بخشی از تنبیهاتی است که در مدارس کشور اعمال شده و روح و روان دانش آموزان را آزار داده است اما پرداختن به این موضوع به معنای نادیده گرفتن حقوق معلمان و مدیران مدارس نیست. حقوقی که در جریان افشای هر کدام از آزارهای جسمی دانش آموزان بارها و بارها نقض می شود. نبود آیین نامه ای با راهکارهای روشن برای برخورد با دانش آموزان متخلف و مشخص نشدن راهکارهای عملی تنبیهی برای افرادی که با روش های معمول ذکر شده در آیین نامه اجرایی مدارس اصلاح نشده اند، کمبود آموزش های معلمان در خصوص نحوه برخورد با دانش آموزانی که مشکلات تربیتی و روانشناختی عمده دارند و مواردی از این دست بیانگر زخم هایی بر پیکر سیستم آموزشی به ظاهر مدرن شده است که عدم درمان آن تبعات سختی در پی خواهد داشت.