به گزارش«شیعه نیوز»، با اعلام شکست داعش در عراق و پیش رو بودن انتخابات شوراها و پارلمانی در این کشور موضوع ساختار سیاسی قدرت در عراق مطرح می شود. اینکه کدام گروههای سیاسی قادر هستند در این انتخابات پیروز میدان باشند بسیار حائز اهمیت است.
با توجه به برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان عراق و تحولات بعد از آن نیز نقش احزاب کردی در آینده ساختار سیاسی عراق اهمیت دوچندانی پیدا می کند. خبرنگار مهر در گفتگو با محمد باقر حکیم کارشناس عراقی به بررسی ساختار سیاسی عراق در دوره پساداعش پرداخته است که در ادامه می آید.
*وضعیت گروه های سیاسی شیعه عراق را پس از دوران اشغالگری تروریست ها، به لحاظ تکثر و یا وحدت نظر چگونه ارزیابی می کنید؟
تکثر در میان احزاب شیعه به دلایل مختلف افزایش پیدا کرده است که دلیل اول آن می تواند انتخابات و رقابت های سیاسی انتخاباتی باشد و بدون شکل احزاب و شخصیت ها در جهت افزایش نفوذ خود در حکومت یا اختلاف فکری با یکدیگر پیدا می کنند و با انشقاق منجر به تشکیل احزاب جدید می شوند.
یکی دیگر از دلایل تکثر گروه های شیعه، تبدیل شدن احزاب از دید سنتی به دید مدرن است. یعنی احزاب یک پوست اندازی را تجربه می کنند. برخی احزاب تلاش می کنند خود را از حالت سنتی خارج کرده و به یک حزب مدرن در کشور عراق تبدیل شوند.
حزب «تیار الحکمه» یکی از آن احزابی است که رویکردهای فکری جدیدی رابه همراه شاخص های جدیدی برای خود تعریف کرده از جمله خروج از طائفه گرایی، افزایش ملی گرایی و دیگر مواردی که می تواند یک حزب مدرن از آن برخوردار باشد را برای حزب خود تعریف کند. از جمله اختلافات دیگر میان احزاب سیاسی شیعه عراق می توان به اختلافات درون حزبی آنها اشاره کرد که این مسئله به صورت برجسته در میان برخی احزاب از جمله حزب الدعوه آن کشور هم دیده می شود. اختلافی که میان مالکی و عبادی وجود دارد و یا اختلافی که در مجلس اعلای عراق به وجود آمد و همین طور در گروه الاحرار وابسته به صدر هم این اختلافات سیاسی وجود داشته و دارد.
مقتدا صدر اعلام کرده است که رهبران حال حاضر گروه الاحرار حق ندارند در انتخابات آینده شرکت کنند و این به معنای این است که ما چهره های جدیدی را از این گروه در آینده خواهیم دید اما این موضع مقتدا صدر منجر به واکنش برخی رهبران سیاسی گروه الاحرار شد و اختلافات در آن گروه افزایش پیدا کرد و آن رهبران سیاسی به این فکر افتادند که بخواهند به گروه های سیاسی جدیدی وارد شوند و یا اینکه احزاب جدیدی را برای خود تأسیس کنند.
تکثر صرفاً در میان گروه های سیاسی شیعه عراق نبوده است بلکه از زمان اشغالگری تروریست ها در عراق تا پس از حضور آنها در این کشور یعنی از بازه زمانی ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ میلادی را در بر می گیرد که هم در گروه های کردی و هم در گروه های سنی به سهولت قابل مشاهده است که اختلافات سیاسی درون حزبی بسیاری را دارند. اما می توان گفت در میان شیعیان، تکثر بیشتر از آن دو گروه دیگر بوده است.
بدون شک انتخابات ۲۰۱۸ در مقایسه با انتخابات ۴ سال پیش از تکثر بیشتر احزاب سیاسی شیعه بهره مند است اما وحدت گروه های شیعه را می توان بعد از انتخابات ارزیابی کرد به این معنی که گروه های سیاسی شیعه به منظور اعمال نفوذ بیشتر در حاکمیت عراق و برای آنکه بتوانند رأی و نفوذ بالاتری داشته باشند شاهد ائتلافی در میان برخی گروه های سیاسی شیعه خواهیم بود.
*نقاط قوت و ضعف دوران نخست وزیری عبادی در این سال ها چه مواردی هستند؟
همانطور که می دانید دوران نخست وزیری عبادی پس از اشغالگری داعش در عراق آغاز شد، یعنی آغازین روزهای ورود تروریست ها به عراق همزمان با دوران نخست وزیری نوری مالکی بود. یکی از دلایلی که عبادی توانست به این سمت دست پیدا کند و یا اختلافاتی که در میان گروه حزب الدعوه به وجود آمد و ورود گروه تروریستی داعش به عراق بود که منجر به ایجاد بحران امنیتی در عراق شد و شکاف های سیاسی- امنیتی شدیدی در عراق رخ داد.
از نقاط قوت عملکرد عبادی می توان به دور شدن وی از چالش های داخلی بود. عبادی سعی می کرد که از چالش ها و مشکلات داخلی میان احزاب سیاسی عراق جلوگیری کند و یا اینکه خود را از این قبیل مشکلات دور نگه دارد. از دیگر نقاط قوت عبادی افزایش روابط بین‌المللی عراق در دوران عبادی بود به نحوی که برخی از تحلیل گران معتقدند روابط عادی عراق با کشورهای عربی و بین‌المللی یکی از نقاط مثبت کارنامه دوران تصدی گری وی به حساب می آید.
عبادی تلاش خوبی را جهت ایجاد روابط حسنه و عادی با کشورهای مختلف به کار برد و تاکنون هم موفق بوده است. مدیریت جنگ با داعش یکی دیگر از نقاط مثبت عملکرد عبادی به حساب می آید. فرماندهی گروه های مسلح عراق از جمله ارتش، پلیس و گروه های حشد شعبی کار آسانی نبود که وی به خوبی از عهده این مسئله برآمد و همینطور مدیریت امور مالی کشور علیرغم همه بحران های مالی که در کشور عراق وجود دارد و همچنین مسئله صادرات نفت کردستان عراق که بدون مجوز دولت مرکزی صورت می گرفت و هیچ گونه درآمدی برای بودجه کل کشور به همراه نداشت.
مدیریت این بحران مالی خود یک دستاورد بزرگ برای دولت عبادی به حساب می آید. مدیریت پرونده کرکوک از دیگر اقدامات مثبت عبادی به حساب می آید و همچنین ایجاد توازن میان گروه های سیاسی داخلی نیز از جمله نقاط درخشان کارنامه وی به حساب می آید. اما این دستاوردها به خودی خود به دست نیامده و بدون شک گروه ها و کشورهایی در به ثمر رسیدن این دستاوردها نقش پررنگی داشته اند.
گروه های حشد الشعبی با فتوای مرجعیت عراق، آیت الله سیستانی تشکیل شده اند و همچنین حمایت های کشورهای همسایه از جمله جمهوری اسلامی ایران از حشد الشعبی داشتند و یا نقش کشورهای همسایه در بحث اقلیم کردستان و همچنین مسئله کرکوک داشتند. اینها همه عواملی بودند که به کسب دستاوردهای موفق از طرف عبادی کمک کرد.
در مقابل این مسائل، برخی نقاط منفی را هم برای عبادی ذکر می کنند از جمله افزایش فساد مالی و اداری بر عراق که عبادی نتوانست آنگونه که باید پرونده های فساد را مدیریت کند. از جمله نقاط مثبت کارنامه وی می توان به افزایش بیکاری در آن کشور اشاره کرد که می تواند آرام آرام به یک تهدید امنیتی در عراق تبدیل شود و با از بین رفتن، کشاورزی می توان گفت تعداد قابل توجهی از جوانان عراقی در حال حاضر بیکار هستند و عدم مدیریت این پدیده می تواند منجر به یک معضل اجتماعی و حتی امنیتی شود.
*وضعیت سیاسی کدام یک از گروه های شیعه را منسجم تر از دیگر رقبا می دانید؟
گروه های وابسته به حشد الشعبی می توانند در میان شیعیان جدی تر عمل کرده و به عنوان رقیبی جدی برای دیگر گروه های شیعه به حساب آیند. البته می توان گفت گروه های سیاسی دیگر هم نقش پررنگی را در این عرصه داشته باشند، همچون حزب الدعوه که از وزن قابل توجهی برخوردار است.
این امر به دلیل این است که عبادی از محبوبیت بالایی برخوردار است و هر گروهی که وابسته به وی باشد می تواند نقش پررنگی را در انتخابات پیشروی عراق داشته و صاحب کرسی های بیشتری شود و از همین جا می توان گفت گروه های وابسته به حشد الشعبی که به عبادی وابستگی دارند، از این قاعده پیروی می کنند.
*آینده حشد الشعبی را در عراق چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این گروه به یک حزب سیاسی در عراق تبدیل خواهد شد؟
گروه حشد الشعبی به عنوان یک ارگان نظامی و به شکلی قانونی در حال فعالیت است و تحت فرمان نخست وزیر و فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق یعنی عبادی انجام وظیفه می کند و به همین دلیل به نظر من با حشد الشعبی، فعالیت خود را ادامه خواهد داد. اما در این خصوص دو نظر کلی وجود دارد یکی اینکه حشد الشعبی در گروه های نظامی دیگر عراق ادغام می شود و نظر دوم این است که حشد الشعبی با همین ساختار به کار خود ادامه خواهد داد که نظر من هم بر این است.
اینکه پرسش شما مبنی بر اینکه حشد الشعبی به گروهی سیاسی تغییر ساختار می دهد یا خیر سوال خوبی است و باید دقت کرد که هیچ فرد و عضوی از حشد الشعبی نمی تواند در گروه های سیاسی حضور داشته باشد. اما شاید سوالی پیش بیاید که چگونه ممکن است برخی از رهبران آن گروه همچون هادی عامری به عرصه سیاسی ورود پیدا کرده اند و در انتخابات آینده حضور خواهند داشت که در این خصوص دو نکته قابل ذکر است.
تمام رهبرانی را که ما منتسب به آنها می دانیم لزوماً متعلق به آن گروه نیستند چرا که برخی داوطلبانه در آن گروه ها کار می کردند و آن افراد پس از اتمام جنگ می توانند بگویند که ما هیچ پرونده کاری و قانونی در حشد الشعبی نداریم و حضور ما در عرصه سیاسی بلامانع است.
اما دیگر رهبرانی که به صورت قانونی در حشد الشعبی فعالیت داشتند از آن گروه استعفا می دهند و پس از خروج از چارچوب ساختار نظامی می توانند در عرصه سیاسی هم حضور پیدا کنند و امروز شاهد هستیم که عده زیادی از اعضایی که در حشد الشعبی فعالیت می کردند از چنین رویه ای تبعیت می کنند.
*وضعیت انسجام و یا تکثر سیاسی میان گروه های شیعه را چطور تحلیل می کنید؟
بدون شک قبل از انتخابات انسجام فکری و سیاسی گروه های سیاسی شیعه متکثر خواهد بود و یک وحدتی در میان آنها دیده نخواهد شد چرا که هدف رقابت سیاسی و کسب آرای بیشتر در انتخابات است و البته این موضوع در میان کردها و سنی ها هم وجود دارد که به آن اشاره کردم اما به نسبت گروه های شیعه تکثر آن دو گروه بیشتر است.
پس از انتخابات، تکثر گروه های شیعه می تواند به یک انسجام و ائتلاف بزرگی منجر شود که منجر به کسب سهم بیشتری از انتخابات پیشروی عراق خواهد بود و به همین دلیل است که پس از انتخابات، وحدت و انسجام میان گروه های شیعه می تواند بسیار پررنگ باشد و در جهت انتخاب نخست وزیر تعیین کننده به حساب آید.
شاید یکی از دلایلی که منجر به انسجام و اتحاد میان گروه های شیعه می شود، وجود یک سری شاخص ها و ایدئولوژی های مشترکی میان این گروه ها وجود دارد که این می تواند در اتحاد میان آنها نسبت به دو گروه عمده دیگر در عراق یعنی کردها و سنی ها کمک حال شیعیان باشد.