به گزارش«شیعه نیوز»، زلزله شاخص ترین بلایای طبیعی با خسارات و هزینه های بسیار جانی و مالی بوده که فکر آن هم کافی است تا انسان را دچار نگرانی و اظطراب کند، بخصوص که در منطقه زلزله خیز هم باشد.ایران براساس آمارها و اطلاعات روی گسل زلزله قرار داد و هرسال آبستن حوادث زیادی مانند زلزله در شهرهای مختلف بوده که نمونه ای از آن زلزله ۷٫۳ ریشتری در ازگله کرمانشاه است.
ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی گسل های فعال همیشه با این پدیده دست به گریبان بوده است اما این دغدغه همیشگی هیچ گاه به برنامه ریزی منجر نشده است، بعد از زمین لرزه آه و افسوس است و چشم های نگران برای زمین لرزه دیگر. بنابراین هر روز زلزله های متعددی ایران را می لرزاند. شاید روزی بیش از ۶۰ مورد. عمدتا هم زیر ۴ ریشتر هستند. اما در این میان آنچه بیشتر موجب نگرانی مردم و جامعه شده است احتمال وقوع زلزله در تهران قلب ایران است که بسیاری از کارشناسان معتقد هستند در صورت بروز این حادثه فاجعه ای انسانی در طول تاریخ بشریت رخ خواهد داد.
در این راستا دکتر علی مرادی، رئیس مرکز لرزه نگاری کشوری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی وضعیت کشور از لحاظ زلزله خیز بودن و برخی شایعات در این رابطه را پاسخ می دهد:
*علت وقوع زلزله چیست؟کشور ایران چه اندازه در معرض خطر زلزله‌های شدید قرار دارد؟
مرادی: زمین از لایه های مختلف تشکیل شده است ما برروی یک لایه سخت و البته نازک نسبت به شعاع زمین زندگی می کنیم. لایه های دیگر حالات مختلفی دارند. در برخی مناطق مواد مذاب از لایه های زیرین به سمت بالا می آیند و آتشفشان را تشکیل می دهند. گاهی خروج مواد مذاب در مرز صفحات سخت و در مسیری طولانی صورت می گیرد مانند آنچه در زیر دریای سرخ در حال انجام است. این امر سبب می شود با سردشدن مواد مذاب و بیرون آمدن مواد مذاب جدید، صفحات به عنوان نمونه عربی و آفریقا از هم دور شوند. این پدیده در بسیاری نقاط دیگر نیز در حال انجام است. حرکت صفحات سبب می شود در برخی نقاط تصادم صفحات و یا دیگر حرکات نسبی آنها را شاهد باشیم. هنگامیکه دو صفحه به یکدیگر فشار وارد می‌کنند سبب جمع شدن انرژی در آن ها شده و هر از چند گاهی که انرژی از حد تحمل خارج می شود با رخداد زلزله بخشی از انرژی تجمع یافته به صورت لرزه ای آزاد می شود که به آن زمین‌لرزه گویند. حرکت صفحه عربی و فشار آن به پوسته ایران سبب شده است که در بسیاری نقاط آن شاهد زمین لرزه‌های بزرگ باشیم. ایران در نقشه خطر جهانی زمین لرزه از نقاط با خطر بالا می‌باشد.
*با توجه به موقعیت جغرافیایی تهران و قرار گرفتن بیشتر مناطق آن بر روی گسل بفرمایید خطر زلزله تهران چقدر جدی است؟
مرادی: اگر به مستندات تاریخی برای این ناحیه از کشور مراجعه کنیم، می بینیم که بارها در اثر زمین‌لرزه به شهر ری آسیب وارد آمده است. همین طور به تمدن هایی که در حوالی آن وجود داشته اند. داده‌های ایستگاه‌های لرزه‌نگاری نیز فعالیت اکثر گسل های شناخته شده تهران را تایید می کند. لذا احتمال رخداد زمین‌لرزه بزرگ در حوالی تهران وجود دارد و برای مقابله با آن باید آمادگی های لازم را کسب کرد.
*گسل مشاء دقیقا کجاست؟
مرادی: اولا باید بگویم چنین گسل هایی یک خط و یا یک صفحه ساده نیستند و بهتر است بگوییم زون یا پهنه گسلی. برخی از محققین گسلی مشا را که در طول البرز مرکزی امتداد دارد از نواحی شرقی استان تهران آن را به نقشه در آورده اند که تا نزدیک شمال شرق شهر تهران می‌آید، از نزدیکی تهران منحرف می‌شود و مقداری به سمت شمال می‌رود و تا نزدیکی‌های آبیک آن را ادامه می‌دهند. زمین‌لرزه‌های تاریخی بزرگی هم به آن نسبت داده‌اند . آخرین زمین‌لرزه بزرگی هم که در حوالی شهر تهران رخ داده است مربوط به سال ۱۲۰۹ شمسی ( ۱۸۳۰ میلادی ) با بزرگایی حدود ۷ است که آن را به گسل مشا نسبت می دهند.
*گسلی که در شمال شهر تهران وجود دارد همان گسل مشا است؟
مرادی: این یک گسل دیگر است به نام شمال تهران، جالب است که گسل شمال تهران در بخش شرقی اش خیلی به مشاء نزدیک می‌شود. یعنی مرز شمال تهران که کوه‌های شمال تهران را می‌بینید دقیقا مرز شمال تهران و این کوه که به عنوان گسل شمال تهران شناخته می‌شود و این هم یک پهنه است که تقریبا می‌توان گفت شمال تهران را دربر گرفته است. در اطراف تهران گسل پارچین و ری را هم داریم که متأسفانه تمام این گسل‌ها قابلیت تولید زمین‌لرزه‌ای در حدود ۷ ریشتر را دارند و تاکید می کنم کسی نمی تواند پیش بینی کند دقیقا کی اتفاق خواهد افتاد.
* این که می گویند از دوره بازگشت زمین لرزه بزرگ تهران عبور کرده ایم و ممکن است زلزله بزرگ رخ دهد یعنی چه؟
مرادی: آخرین زمین‌لرزه بالای ۷ ریشتر که در اطراف تهران داشته ایم حدود ۱۷۸ سال می‌گذرد. دوره بازگشت زمین‌لرزه توسط دانشمندان مختلف به روش های گوناگونی بدست می آید. یک زمانی هست می‌گویند که زمین‌لرزه بالای ۷ ریشتر در تهران چقدر داشته‌ایم؟ گسل‌ها را می‌گیرند، زمین‌لرزه‌های بزرگ را می‌گیرند و می‌گویند که با کار آماری دوره بازگشت ۱۵۰سال در می‌آید، یک کسی می‌آید و از روی حرکت داده‌های GPS بررسی می‌کند و می‌گوید مثلا ۲۰۰سال، اینها کارهای تجربی است. وقتی هم که کار تجربی است مانند محاسبه میانگین سن آدم‌ها (که البته از مورد زلزله ها دقیق تر هست) که بگویند مثلا در ایران ۸۰ سال است. این به این معنی نیست که حتما من ۸۰ سال عمر می‌کنم، یکی صد سال عمر می‌کند و یکی هم متأسفانه در اثر یک حادثه در سن ۵۰، ۴۰ یا حتی پایین‌تر فوت می‌کند. پس دوره بازگشت یک عدد تجربی است، اما ما مطمئن هستیم در اطراف تهران باید انتظار زمین‌لرزه در حد ۷ ریشتر را داشته باشیم، اینکه چه زمانی باشد، نمی‌دانیم پس تنها راه مقابله با آن این است که واقعا ساخت‌وسازهای ما مطابق همان چیزی باشد که مهندسین عزیز عمران‌مان می‌گویند. ما سابقه بسیاری در بحث عمران و شهرسازی داریم، کدهای خیلی خوبی داریم. مثلا آیین‌نامه ۲۸۰۰ آیین‌نامه‌ای هست که اگر واقعاً رعایت شود، آسیب‌ها به حداقل می‌رسد. حداقل این است که آسیب جانی نداشته باشیم.
*چند ایستگاه فعال لرزه نگار در استان تهران وجود دارد؟
مرادی: شبکه لرزه نگاری تهران هم اکنون دارای ۱۰ ایستگاه فعال است. در کل کشور نیز ۱۲۵ ایستگاه لرزه نگاری فعال داریم و در سال به طور متوسط ۱۰ هزار زمین لرزه در کشور ثبت می‌شود.
*اخیرا شایعات زیادی مبنی بر وقوع زلزله ای به بزرگی ۷ ریشتر در برخی شهرها بخصوص تهران به گوش می رسد، بفرمایید از نظر علمی زلزله قابل پیش بینی است و آیا فناوری این پیش بینی در دنیا وجود دارد؟
مرادی: ایران کشوری با گسل‌های لرزه‌زای فراوان است. عدم آگاهی ما از این پدیده بازار شایعه سازان را داغ و متأسفانه برخی شایعات در مورد وقوع زلزله یا فعال شدن گسل ها فقط زندگی طبیعی بسیاری از مردم را مختل می‌کند. در دنیا برای مقابله با این پدیده، بدقت رفتار گسل ها را زیر نظر می گیرند و با آموزش انواع رفتارهای قبل و حین و پس از زمین‌لرزه و ساخت و ساز مناسب، خود را در برابر آن ایمن کرده‌اند. اما اینکه بتوانیم زمان وقوع زلزله را پیش بینی کنیم این امکان نه در ایران و نه در کشورهای پیشرفته وجود ندارد. در ضمن از آنجایی‌که بشر به علم پیش بینی زمین‌لرزه دست نیافته است، هرگونه مطلبی به نقل از مرکز لرزه نگاری و یا موسسه ژئوفیزیک در خصوص پیش بینی وقوع زمین لرزه شایعه بوده و غیر قابل استناد و بازنشر است.
*ایران از نظر پایش گسل‌ها در چه وضعیتی قرار دارد؟
مرادی: خوشبختانه روز به روز شاهد پیشرفت پایش گسل‌ها با لرزه‌نگارها و دیگر دستگاه‌ها چون شتاب نگارها و GPS ها هستیم. اما واقعا تعداد آنها کم است و نیاز به توسعه در این بخش کاملا مشهود است.
*وقتی اتفاقی پیش می آید همواره وضعیت ساخت و سازهای کشور را با ژاپن که یک کشور زلزله خیز است مقایسه می کنند و به نظرتون این مقایسه تا چه اندازه درست است و آیا می شود زلزله های دو کشور را با هم سنجید؟
مرادی: در خصوص مقایسه ایران و ژاپن بگویم که ژاپن انواع و اقسام زلزله‌ها را دارد، از عمیق تا کم‌عمق، اکثر زلزله‌هایش که در دنیا نمود پیدا می‌کنم زلزله‌های عمیق است، زلزله عمیق خطر بسیار کمتری نسبت به زلزله کم‌عمق دارد، اما اکثر زمین‌لرزه‌های ایران کم‌عمق هستند. وقتی کم‌عمق هستند یعنی به مایی که در سطح زمین زندگی می‌کنیم نزدیک‌تر هستند و این نزدیکی باعث می‌شود انرژی بیشتری به ما برسد، زلزله کم‌عمق ژاپن مانند زلزله کوبه که کلی خسارات به بار آورد. اما هم اکنون ژاپن به گونه ای در بحث ساخت و ساز عمل کرده است که در بسیاری موارد با رخداد زلزله تنها کمی در داخل خانه و یا محل کار در گوشه ای پناه می گیرند تا زلزله تمام شود و به بیرون فرار نمی کنند.
*با این اوصاف تقریبا اغلب شهرهای ایران درمعرض خطر زلزله و حتی با شدت بالا را دارد و این نگرانی هایی را بین مردم ایجاد می کند شما چه توصیه ای دارید؟
مرادی: همانطور که گفتم ایران کشوری با گسل‌های لرزه‌زای فراوان است. عدم آگاهی ما از این پدیده بازار شایعه سازان را داغ و متأسفانه این شایعات زندگی طبیعی بسیاری از مردم را مختل می‌کند. در دنیا برای مقابله با این پدیده، بدقت رفتار گسل ها را زیر نظر می گیرند و با آموزش انواع رفتارهای قبل و حین و پس از زمین‌لرزه و ساخت و ساز مناسب، خود را در برابر آن ایمن کرده‌اند. خوشبختانه روز به روز شاهد پیشرفت پایش گسل‌ها با لرزه‌نگارها، شتاب‌نگار ها و GPS ها و پیشرفت علوم مهندسی سازه‌ها در کشور و ساخت بناهای مقاوم و همچنین آغاز آموزش‌ها هستیم. اما اگر قوانین را رعایت کنیم مطمئناً دیگر ترس نداریم، شما نگاه کنید که سالانه چقدر بر اثر تصادفات کشته می‌شوند، یک راه این است که بترسیم و رانندگی نکنیم، اما آیا همه بر اثر رانندگی آسیب می‌بینند؟ پس بهتر است راه صحیح را انتخاب کنیم. آمار را نگاه کنیم، کشته‌ها در سال به آمار زلزله‌های بزرگ تنه می‌زند. راهش ترسیدن نیست، ما یک راه‌هایی داریم می‌توانیم قوانین راهنمایی‌ورانندگی را رعایت کنیم، کمربندمان را ببندیم، کسی که ماشین را ساخته آن را استاندارد ساخته باشد.
در پایان فکر می کنم دو چیز بسیار مهم است یکی بحث اخلاق در همه امور و دیگری آموزش. اگر آموزش صحیح از دوران کودکی شکل گیرد، رعایت قانون و حقوق دیگران و نکات اخلاقی در سرلوحه کارمان مورد توجه همگان باشد می توان امیدوار بود کم کم در برابر پدیده زمین لرزه مقاوم شویم.