به گزارش «شيعه نيوز»، جهان اسلام در شرایط کنونی با مشکلات عدیده‌ای مواجه است اما شاید بتوان ادعا کرد که مساله «ولنگاری در عرصه فتوا» یکی از مهمترین معظلات کنونی امت اسلامی است. تشتّت، چند دستگی و ظهور و بروز فرقه‌ها و نحله‌های مختلف فکری در دهه‌های اخیر سبب شده تا هر گروه و فرقه‌ای برای مشروعیت‌بخشی به رفتارهای خود دست به دامان آموزه‌های شریعت مقدس اسلامی شود؛ آموزه‌هایی که در بسیاری از موارد با رفتارها، رویکردها، اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های فرقه‌های موجود کاملا مخالف است.
الازهر به عنوان مهمترین نهاد دینی جامعه مصر که خود داعیه‌دار مرجعیت اهل سنت در امور دینی است در تمام این سال‌ها تلاش کرده تا با شناساندن چهره رحمانی و اعتدالی اسلام به مسلمانان اهل سنت در سراسر جهان، به جنگ با نحله‌های مختلف فکری و عقایدی برود که از اسلام چهره‌ای خشن و تروریسم‌پرور نشان داده‌اند.
اینکه الازهر چه میزان در این زمینه موفق بوده را باید در مجالی دیگر به بحث گذاشت اما مساله‌ای که به تازگی گریبانگیر جامعه اهل سنت شده را باید در کلید واژه‌ای به نام «فتوا» جست‌وجو کرد. روزی نیست که از گوشه و کنار جامعه اسلامی فردی برنخیزد و مدعی شایستگی برای صدور فتوا نشود. همین امر سبب شده تا بسیاری از جریان‌های تکفیری بدون رعایت ابتدایی‌ترین اصول و قوانین اجتهاد، از میان افرادی که در برخی موارد آگاهی کاملی نیز نسبت به اسلام ندارند فردی را به عنوان مفتی انتخاب کرده تا به جنایات آنان وجهه دینی ببخشد.
عرصه فتوا به عنوان چالش جدّی امروز نهادهای دینی اهل سنت خصوصا الازهر و دارالافتای مصر سبب شد تا سومین کنفرانس جهانی فتوا با همکاری دارالافتای مصر و تحت عنوان «نقش فتوا در ثبات جوامع» با حضور بیش از 60 کشور از دیروز سه شنبه 17 سپتامبر تا پنجشنبه 19 سپتامبر با هدف بررسی آسیب‌های عرصه فتوا، دستیابی به وحدت رویه در عرصه فتوا، ایجاد ساز و کار مشخص برای تعیین مفتیان اصلح و چگونگی مقابله با فتواهای شاذ در قاهره برگزار شود.
بسیاری از علما، شخصیت‌های دینی و سیاسی جهان اسلام در این کنفرانس حضور یافتند تا بتوانند به وحدت رویه‌ای در زمینه مقابله با خطر گسترش فتواهای شاذّ، انحرافی و گمراه کننده دست یابند. تلاش داریم تا در گزارش‌های مختلف این مراسم را به طور کامل پوشش خبری داده و خوانندگان محترم را در جریان مهمترین سخنان و تصمیمات این کنفرانس قرار دهیم. در اولین شماره از این گزارش، سخنان شخصیت‌های دینی جهان اسلام تقدیم شما می‌شود:
مفتی مصر: تروریسم تکفیری تهدیدی برای امنیت جهانی است
شوقی علام مفتی مصر به عنوان سخنران افتتاحیه سومین همایش جهانی فتوا با عنوان «نقش فتوا در ثبات جوامع» ضمن خوشامدگویی به علما، نخبگان و شخصیت‌های دینی شصت کشور حاضر در این کنفرانس گفت: مصر منبع تمدن و تاریخ، کعبه اهل علم و الازهر شریف از گذشته تا به امروز منزلگاه مشتاقان دین، علما و پژوهشگران علوم دینی است. مصر همواره دستش را به نشان صلح و دوستی به سوی جهانیان دراز کرده و خواستار خیر و برکت و رحمت برای جهانیان است.
وی افزود: علما، بزرگان، فضلا و صاحب نظران، شما به طور کامل از شرایطی که مصر و جهان اسلام دارد به خوبی آگاهید. افزایش پدیده تروریسم و خشونت نتیجه صدور فتواهای گمراهی، انحرافی و خارج از چهارچوب اعتدالی و الگوی صحیح علمی است. این فتواها در گسترش هرج و مرج و خشونت، نابودی امنیت و صلح جهانی تاثیر بسزایی داشته و امروز همین موارد به تهدیدی برای ثبات و آرامش جهانی تبدیل شده است.
مفتی مصر خاطر نشان کرد: اگر جهانیان امروز با تروریسم دست و پنجه نرم می‌کنند پس باید اهل علم، پاسبانان دین و عقیده، صاحب نظران فتوا و اجتهاد بدانند که وظیفه سنگینی بر دوش آنان نهاده شده که همان اصلاح مفاهیم غلط، مقابله با اندیشه‌های انحرافی و افراطی، ترویج ارزش‌های اسلام رحمانی است. جهاد میدانی با تروریسم لحظه‌ای از جهاد در میدان فقه و اندیشه جدایی پذیر نیست.
علام ادامه داد: همگان می‌دانید که در سطح جهانی و بین‌المللی، تروریسم تکفیری تلاش دارد تا با نشر فتواهای گمراه کننده، اندیشه‌های نادرست با استفاده از رسانه‌ها و خصوصا شبکه‌های اجتماعی، در ذهن و اندیشه جوانان نفوذ کند بنابراین اهل علم و به ویژه مفتیان و مجتهدان بایستی سخنانشان در عرصه مبارزه با تروریسم و محاصره فتواهای شاذّ و گمراه کننده واحد باشد.
اسلام دین سهولت و آسانی است نه مشقت و سختی
عالم اهل سنت مصر با اشاره به اهمیت فتوا در شرایط کنونی جهان اسلام تصریح کرد: چه بسیار افرادی که بر کرسی فتوا تکیه زدند اما نمی‌توانند میان فتوا که با زمان، مکان، احوال و اشخاص تغییر می‌کند و میان حکم خداوند که امری ثابت و غیر قابل تغییر است، تمایز قائل شوند در نتیجه غیر علما و افراد نااهل عرصه را در اختیار گرفته و سبب ایجاد اختلال در منظومه امنیت جهانی شدند. امروز صلح و امنیت جهانی در نتیجه، انفعال و افراط‌گرایی تهدید شده است. برخی این رویکرد را برای تحقق اهداف و منافع سیاسی و نه تحقق اهداف شریعت اسلام رحمانی به کار بسته اند که نتیجه آن نیز گسترش خشونت و ناامنی در جهان شده است.
شوقی علام با اشاره به جایگاه رفیع مفتیان اظهار داشت: منصب فتوا یک منصب خطیر و عظیم است و کسی که بر این منصب تکیه می‌زند نماینده خداوند برای بیان احکام شرعی است. در عرصه فتوا فقیه تمام تلاش خود را برای دستیابی به راهکاری برای حل مشکلات مردم و معظلات زندگی به کار می‌بندد. مفتیان همواره باید دو نکته را فراموش نکنند: اول دستیابی به راهکارهای مناسب برای حل مشکلات پیچیده مردم با تکیه بر دقت، شجاعت و شهامت در اجتهاد همراه با رعایت معیارهای دقیق شرعی و ضوابط فقهی و دوم انسجام کامل راهکارها با یکدیگر و با زندگی واقعی مردم به دور از مشقّت و سختی که دین اسلام دین سهولت و آسانی است نه دین سختی و مشقّت.
شیخ الازهر: عرصه فتوا عرصه اهل علم است/ طراحی توطئه‌ها با هدف ضربه زدن به اسلام
احمد طیب شیخ الازهر مصر دومین سخنران این کنفرانس با اشاره به نقش فتوا در ثبات جوامع گفت: از دیرباز تا کنون فتوا برای اهل علم به منزله امانت و راهی برای شناخت احکام دینی بوده است. بسیاری از سوالات شرعی روز نیازمند پاسخ دقیق است و حتی برخی از این سوالات مانند معاملات بانکی، پیوند عضو، تعیین نوع جنین و ... به اندازه‌ای سخت است که با احاطه به فقه و اصول به تنهایی نمی‌تواند به این سوالات پاسخ دهد بلکه نیازمند به یک لجنه هستیم.
وی افزود: هنگامی که به کرسی صدور فتوا دست یافتم و با آنکه خداوند این توفیق را به من داد تا در محضر علمای طراز اول الازهر تلمذ کرده و خصوصا در ماده درسی فقه بسیار از آنان بهره ببرم اما بسیار می‌ترسیدم که حلال خدا را حرام یا حرامی را حلال کنم و همواره در اینگونه مسائل مهم و حیاتی برای بری الذمه کردن خود به تشکیل جلسه با مجمع پژوهش‌های اسلامی الازهر پناه می‌بردم که در آن کارشناسان و صاحب نظران اقتصاد، حقوق، خانواده و ... وجود دارد. سپس با بررسی و گفتگو به هر نتیجه‌ای که برسیم آن را اعلام می‌کنم.
شیخ الازهر با بیان آسیب‌های وارد شده به اسلام و جامعه اسلامی از سوی افراد غیر متخصص با صدور فتواهای شاذّ و بدون علم خاطر نشان کرد: انتخاب مفتی بسان انتخاب کسی است که پیام خدا را در عرصه حیات بشری به انسان‌ها ابلاغ می‌کند. عرصه فتوا تنها عرصه‌ای است که مردم برای امور زندگی دنیایی و اخروی خود به آن پناه می‌برند. عرصه فتوا مخصوص به اهل علم است اما عده‌ای مدعی علم حلقه‌های آسیب‌زا به اسلام را تشکیل داده و به خود این جرأت را می‌دهند که در برابر مفتیان اهل علم و متخصص قد علم کنند.
طیب در بخش دیگری از سخنان خود با تشریح ابعاد حمله‌های مکرّر برخی افراد و گروه‌ها به الازهر اظهار داشت: هجوم از پیش برنامه‌ریزی شده به الازهر شریف پس از هر حادثه تروریستی در حقیقت تلاشی ناکام برای ایجاد تردید و شک در قلوب مومنین نسبت به جایگاه رفیع این نهاد دینی بود. مساله به اینجا ختم نشد بلکه صداهایی از گوشه و کنار برای تحریم میراث عظیم مسلمانان و تمسخر به علما و ائمه دین شنیده می‌شد.
وی ادامه داد: در کمتر از چند سال شاهد نابودی کشورهای عربی و اسلامی هستیم. از سوی دیگر زمزمه‌هایی مبنی بر عدم احترام به بزرگان دینی و نگریستن به آنها با چشم تمسخر، اهانت، حقارت و تشکیک در سلوک رفتاری و گفتاری آنان شنیده می‌شود در حالی که تمام افتخار ما به همین بزرگان دین است. گمان نکنید که این اقدامات کاملا تصادفی و بدون برنامه‌ریزی است بلکه این اقدامات حجم توطئه علیه اسلام را نشان می‌دهد.
عالم اهل سنت مصر با انتقاد از سکوت دارالافتا و هیأت‌های فتوا در سراسر جهان اسلام پیرامون فتوای مفتی مصر مبنی بر جواز ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان گفت: متولیان امور فتوا در جهان اسلام در برابر این عمل سکوت کرده و سخنان مفتی تونس را محکوم نکردند در حالی که در اسلام، ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان جایز نیست. اینگونه فتواها با دین و شریعت اسلامی همخوانی ندارد.
لزوم کنترل و سیطره بر عرصه فتوا
محمد عبدالکریم العیسی دبیرکل اتحادیه جهان اسلام و از علمای اهل سنت عربستان سعودی نیز از دیگر سخنرانان این کنفرانس بود که در سخنان خود بر لزوم کنترل نهادهای دینی بر عرصه فتوا تاکید کرده بود.
وی در سخنان خود در جمع حاضران سومین کنفرانس جهانی فتوا تصریح کرد: گفتمان فتوا با سابقه دیرین علمی سبب آگاهی بخشی به مسلمانان می‌شود؛ آگاهی که از علم و حکمت نشأت گرفته و آنان را از شتاب‌زدگی در امر فتوا دور می‌سازد. نبود قوانین مشخص برای کنترل بر عرصه فتوا تاثیر سلبی را بر صلح، امنیت و ثبات جامعه اسلامی بر جای می‌گذارد.
دبیرکل اتحادیه جهان اسلام افزود: مدارا با مردم و به دست آوردن قلوب مسلمین از توصیه‌های شریعت اسلامی است. هجمه علیه نهادهای صدور فتوا و حمله به مفتیان و صاحب‌نظران عرصه فتوا سبب این همه آشفتگی و ولنگاری شده است. افراد غیر متخصص علوم فراگرفته را در مسیر تامین هوای نفسانی خود به کار می‌گیرند. باید از مفتیان حمایت کرد. صدور فتوا باید مبتنی بر پژوهش‌ها و مستندات فقهی و علمی باشد.
مفتی لبنان: مبارزه با آشفتگی در عرصه فتوا با وحدت امکان‌پذیر است
عبداللطیف دریان مفتی لبنان نیز از دیگر سخنرانان این کنفرانس با توصیف الازهر و دارالافتای مصر به عنوان «مرجعیت عربی و اسلامی» و تقدیر از احمد طیب شیخ الازهر مصر به دلیل تلاش در جهت برقراری صلح و ثبات در جهان اسلام گفت: ما در این مکان جمع شدیم تا پیرامون چالش‌های بی‌سابقه عصر کنونی به همفکری دست یابیم که تعرّض به برادران مسلمان میانماری و تلاش برای یهودی‌سازی قدس شریف تنها نمونه‌ای از این چالش‌ها است.
مفتی لبنان با انتقاد از تشدید موج «اسلام‌هراسی» تاکید کرد: با وجود چند دستگی، اختلاف و سکوت در برابر ابلهانی که از آموزه‌های دین اسلام سوء استفاده می‌کنند، مقابله با اینگونه چالش‌ها امکان‌پذیر نیست. باید به ریسمان الهی چنگ زده و به وصیت پیامبر اکرم(ص) در تمسّک به «کتاب الله و سنة النبی» گوش فرا دهیم. اگر عرصه را برای نادانانی که بدون داشتن شأنیت لازم، «فتوای بغیر علم» صادر می‌کنند، فراهم ساختیم تا آنها با آسیب به چهره اسلام و دستاویز قرار دادن آموزه‌های دینی مردم را از صراط مستقیم گمراه کنند، دیگر نمی‌توانیم با این به ظاهر مفتیان مبارزه کنیم.
فتواهای شاذّ سبب پیدایش گروه‌های افراطی شده است
محمد مختار جمعه وزیر اوقاف مصر نیز به عنوان دیگر سخنران این کنفرانس با اشاره به مسؤولیت خطیر فقها و مفتیان در برقراری امنیت در جامعه خاطر نشان کرد که افرادی که شایستگی صدور فتوا را ندارند با فتواهای غیرعلمی خود سبب پیدایش گروه‌های انحرافی با افکار افراطی شدند که وظیفه علما است تا با جدیّت این مشکل را حل کنند.
وزیر اوقاف مصر تصریح کرد: نیاز امروز جهان اسلام مقابله با گروه‌های انحرافی و سازمان‌های تروریستی است که به جنگ فکری، دینی و فرهنگی با جهان اسلام آمده‌اند. تروریسم وابسته به هیچ دین و آیینی نیست بنابراین باید با وحدت و تشریک مساعی در برابر فرقه‌های ضالّه و موج افکار انحرافی و شاذّ ایستادگی کنیم.
وی با توصیف علما به «پناهگاه امن و خیمه‌های امید مردم» افزود: علما و نخبگان دینی بایستی مطابق با تغییر شرایط در فتواها و امور حیاتی زندگی مردم تجدید نظر کنند هرچند که تجدّد گرایی مساله آسانی نیست و نیازمند تلاش مضاعف و بیش از پیش صاحب نظران دینی است.