وضعیت و جایگاه شیعیان در اندونزی

به گزارش «شيعه نيوز»، اندونزی بزرگترین مجمع الجزایر كره خاكی و چهارمین كشور پرجمعیت جهان می‌باشد و از این لحاظ بزرگترین كشور اسلامی نیز به شمار می‌رود. به دلیل جایگاه و اهمیتی که اندونزی از لحاظ جمعیتی و در برگیری برخی مسایل ژئوپلیتیکی دارد به بررسی وضعیت مسلمانان و شیعیان اندونزی می پردازیم:

مقدمه

با آن كه اسلام دیرتر از بسیاری كشورهای دیگر وارد اندونزی شد، به تدریج سراسر جزایر مسكونی آن را تحت پوشش قرار داد و نکته قابل توجه آن كه ورود و گسترش اسلام برخلاف برخی از نقاط دیگر؛ نه از راه لشكر كشی، بلكه به گونه مسالمت آمیز و فرهنگی بوده است.

این شیوه ورود و گسترش اسلام در حیات فرهنگی و تعامل مردم آن دیار با دین از سویی و روابط مذاهب اسلامی با یكدیگر از طرف دیگر، بی‌تأثیر نبوده ، به طوری كه مردم اندونزی در سایه باور ژرف به اسلام و به كار بستن احكام آن توانستند هویت یابند. اندونزی که بزرگ‌ترین کشور اسلامی بوده، ازنظر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشوری راهبردی می‌باشد و به همین دلیل، غرب درصد تجزیه اش برآمده است. تنگه تیمور شرقی که بسیار راهبردی است را از آن جدا کرده و کشوری جدید نامیدند. در ادامه با مروری بر اسلام در اندونزی به مباحث مربوط به شیعیان در این کشور می پردازیم.

شیعه در اندونزی

در حال حاضر حدود 1% از مسلمانان اندونزی را شیعیان تشکیل می ‏دهند. که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا به حال، حیات مجدد یافته و از لحاظ رشد فکری و سیاسی، همواره رو به رشد بوده است. فارغ التحصیلان حوزه علمیه قم، در ترویج مذهب و تربیت و تدریس تعالیم اهل البیت (علیهم السلام) به شیعیان و آشنا نمودن اهل سنت با این تعالیم، نقش بسزایی دارند. شیعیان اندونزی را می‏توان به دو گروه شیعیان قدیم و شیعیان جـدیـد تـقسیم ‏بندی کرد. گروه اول را عمدتاً سادات تـشـکیل می‏دهند که علی‏رغم گذشت زمان و تغییر مذهب، بخش عمده‏ای از این گروه، هنوز هم خود را شیعه امامیه دانسته، انتساب خود به اهل بیت(ع) را موجب شرافت و افتخاری بزرگ برای خود می ‏دانند. گروه دوم، آن گروه از شیعیان هستند که اکثر قریب به اتفاق آن‏ها، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به مذهب شیعه روی آورده ‏اند. این گروه که جمعیتی بین پنجاه تا هشتاد هزار نفر را تشکیل می‏ دهند، امروزه در نواحی و مناطق مختلف اندونزی، از جمله جاکارتا، سولاوی، بـانـدونگ و برخی مناطق دیگر، پراکنده هستند و از جایگاه و موقعیت اجتماعی مناسبی نیز نسبت به دیگر هم‏ کیشان خود در کشورهای تایلند و مالزی برخوردار می ‏باشند.(اسدی، 1366: 14 -20)

هم اکنون جمعی از سادات اندونزی، شیعه مذهب هستند و جمعیت قابل توجه شیعیان این کشور را سادات تشکیل می‏دهند. نكته قابل توجه، این كه اسلام شیعی از بُعد تاریخی، مدت زیادی است كه در اندونزی حضور داشته و تصوّف فلسفی جنبش وجودیه در سده هفدهم، در منطقه آچه و بخش «حكایات» از ادبیات كلاسیك مالایی از جمله جریان‌های قوی پیرو شیعه بوده‌اند. مراسمی با روح شیعی همچنان در شبه جزیره وجود دارد؛ اگر چه بسیاری از شركت‏ كنندگان آن‏ها، سنّی‌هایی هستد كه از اصل و منشأ این بزرگداشت‌ها بی‌اطلاعند. تمایل اخیر به احیای اسلام شیعه در اندونزی از اوایل دهه 1980 میلادی به این سو و تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران ایجاد شد. البته تعداد دیگری از شیعیان در باندونگ و سورابایا ساكنند. با توجه به این كه اندونزی، كشوری است كه بیشترین تعداد مسلمانان را در جهان دارد و نیز گستره فرصت‌هایی كه شیعیان خود را تحت نظر نظام سیاسی حاضر، ساماندهی می كنند، تعداد شیعیان این كشور در مقایسه با بعضی دیگر از كشورهای منطقه، بیشتر خواهد بود. وزارت خارجه آمریكا در گزارش سالانه مربوط به آزادی مذهبی طی سال 2005 میلادی اعلام كرده «بین یك تا سه میلیون پیرو شیعه در این كشور ساكنند». ( كریستوف ماریكینوسكی، بی تا:  9) و البته از سالهای 2005 تا 2016 میلادی هنوز آمار رسمی در خصوص تعداد شیعیان اندونزی منشر نشده ، این مسائل باعث می‌شود تا اندونزی به عنوان كشوری كه در منطقه، بیشترین تعداد شیعیان در آن ساكن هستند، مطرح باشد.

بیشتر شیعیان در شهرهای جاكارتا، باندونگ، بانگیل، بوگور، جوكجاكارتا (با سه روستای كاملاً شیعه در حومه جوكجاكارتا)، سمارانگ، ماكاسار، لامپونگ و مالانگ هستند. «وجود 800 خانوار شیعه و برگزاری نماز جماعت و جمعه توسط شیعیان در مسجدی که دیوار داخلی آن مزین به نام چهارده معصوم است و مشهور به مسجد شیعیان می‌باشد، از ویژگی‌های شهر جپارا است.( نمایندگی جامعه المصطفی در اندونزی، بی تا: 8.)

شیعیان هیچ نقشی در تشكیلات حكومت ندارند. (گزارش سفربه اندونزی، رسول جعفریان، سایت شیعه آنلاین.) آنها اغلب مطالعات خوبی داشته و از فارغ التحصیلان دانشگاهی هستند. (كریستوف ماریكینوسكی،بی تا: 13) درکشور اندونزی در دوره "سوهارتو"، شیعیان به عنوان تهدید عمده‌ای علیه حکومت به حساب می‌آمدند؛ لیکن پس از دوره "سوهارتو"، به نظر می‌رسد شیعیان این کشور از وضعیت کلی به وجود آمده در خصوص آزادسازی سیاسی بهره بردند. ( طالب ، 1390  : 58 ـ 57) (طوسی،1391:  63)

مراکز فرهنگی و دینی و آموزشی شیعیان

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران عالمان شیعی علناً مذهب تشیع را در میان مردم مطرح كردند و در حال حاضر كشور اندونزی شاهد حركت بزرگ مذهب تشیّع است، شیعیان اندونزی مناطقی را برای زندگی کردن انتخاب كرده اند که در همان شهرها مراكز مهمّ تشیع وجود دارد و شیعیان فعالیت های مذهبی، برنامه‌های آیینی و تبلیغی خود را در آنها اجرا كنند. ( منصوری ، 1378: 94 )

مهمترین آن مراکز عبارتند از:

1. مسجد؛ همانطوری كه می‌دانیم مهمترین مركز دینی اسلام مسجد است كه از نام آن پیداست كه مسجد محل سجده و عبادت خداوند است، البته كاركرد مسجد منحصربه عبادت نیست؛ زیرا رسول اكرم (ص) از نخستین روزهایی كه مسجد را در اسلام بنا نهاد، افزون بر نماز و عبادت فعالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را نیز در آن سامان می‌داد.( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

شیعیان اندونزی نیز مسجد را تنها محلّ عبادت نمی‌دانند و امور مذهبی، فرهنگی و اجتماعی خود را در آن سامان می‌دهند. مشهورترین مسجد شیعیان اندونزی عبارتند از: "مسجد الهدی" در جاكارتا، "مسجد شهر سمارنگ"، و "مسجد الثقلین" در شهر باغیل. ( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

2. حسینیه؛ در اندونزی حسینیه‌ها كوچك‌تر از مسجد است و در اصل برای بانوانی ساخته شده تا فعالیت هایی نظیر نماز جماعت، آموزش قرآن و تفسیر آن و نیز مراسمات مذهبی را به طور جداگانه انجام دهند، با وجود این، گاهی برادران برای برگزاری مراسم های مهمی همچون ولادت پیامبر اكرم(ص)یا دهم محرّم، از خواهران دعوت می‌كنند تا در مسجد شركت كنند. ( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

مهمترین حسینیه هایی كه در حال حاضر خواهران در آن فعالیت می‌كنند عبارتند از: "حسینیه الهنتدی المعصومه" در باغیل، "حسینیه الكوثر" در شهر مالانخ و "حسینیه الهادی" در پكالاغان. ( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

3.  مؤسّسه؛ یكی دیگر از مركز مهم شیعیان اندونزی موسسات هستند. هر مؤسسه‌ دارای مدرسه علمیه یا دانشگاه است كه طلاب علوم دینی در آنجا آموزش می‌بینند و مهمترین مؤسسات اندونزی عبارتند از:

الف. مؤسسه الهدی كه در جاكارتا قرار دارد نوع فعالیت این مؤسسه عبارت از:

1- ترجمه‌ كتب فارسی و عربی به زبان اندونزی و نشر آن؛ مسلمانان اندونزی
2- نشر مجله‌های فرهنگی و اجتماعی؛
3- جمع‌آوری خمس و زكات و نذورات
4- آموزش طلاب در دانشگاهی كه متعلّق به خود به نام "دانشگاه ICAS"؛ ( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

ب. مؤسّسه شهید مطهّری كه در باندوغ قرار دارد. فعالیتهای این موسسه عبارت است از:

1- نشر مجله‌ها؛
2- جمع‌آوری خمس و زكات و نذورات و امثال اینها،
3- آموزش طلاب دبیرستانی در مدرسه‌ای كه متعلق به خود مؤسّسه به نام «دبیرستان شهید مطهّر» است؛
4-  برگزاری مراسم مذهبی؛( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)
ج. موسّسه اسلامی "YAPI " كه در باغیلی قرار دارد، نوع فعالیت آن:
1- ترجمه كتب فارسی و عربی به زبان اندونزی و نشر آن؛
2- نشر مجله‌ها فرهنگی و آموزشی؛
3- آموزشی طلاب راهنمایی و دبیرستانی در مدرسه‌ی خود كه این مدرسه شبانه روزی است و خوابگاه جداگانه برای دختران و پسران دارد؛
4- برگزاری مراسم مذهبی. ( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

مؤسسه‌های دیگری هم وجود دارد كه اغلب فعالیت های آنها شبیه هم هستند، مثلا: مؤسّسه الهادی كه در پاكالوغن قرار دارد، یا مؤسّسه الجواد (علیه‌السلام) كه در بانودغ قرار دارد.

معمولا بعد از اتمام درس، بعضی از فارغ التحصیلان این مؤسّسات یا مدارس علمیه برای تكمیل آموزشی تعالیم دینی خود به ایران و سوریه اعزام می شوند. (ازنگاه دیگران، 1390: ص 7)

حوزه های علمیه اندونزی

حوزه‌های علمیه شیعه در جزیره جاوه قرار داشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تشکیل شده‌اند:

1. معهد اسلامی دارالتقریب در سال 1999 میلادی در منطقه جاوه وسطی در شهر جپارا با مدیریت شیخ مقداد ترکان تأسیس گردیده و در حال حاضر توسط خودش اداره می شود.
2. حوزه علمیه الهادی در شهر پکالونگان (جاوه مرکزی) با مدیریت سید احمد بارقبه از فارغ التحصیلان جامعه المصطفی، در سال 1989 میلادی تأسیس گردید.
3. حوزه علمیه مدینه العلم در منطقه دِپوک جاکارتا با مدیریت دکتر سید عبدالرحمن العیدروس، در سال1997 میلادی در منطقه جاوه غربی در حومه جاکارتا تأسیس گردید.
4. حوزه علمیه امام صادق(ع) در شهر بانگیل، یکی از سه مجموعه واحدهای آموزشی زیر نظر مؤسسه معهد اسلامی بانگیل است که تحت اشراف و ریاست آقای سید محمد بِن علوی قرار دارد. در حال حاضر، اداره این مدرسه به عهده آقای سید محسن السقاف می باشد.
5. حوزه علمیه رسول الأعظم(ص) در شهر جاکارتا با مدیریت سید حسین شهاب از فارغ التحصیلان جامعه المصطفی، در سال 2009 در شهر جاکارتا تأسیس گردید.
6. حوزه علمیه امیرالمومنین(ع) با ریاست آقای عبدالله سقاف در شهر بوگور حدود 60 کیلومتری جاکارتا قرار دارد. (گزارش نمایندگی جامعة المصطفی در اندونزی، 1393: 15 ـ 10) این مدرسه توسط استاد فؤاد الهادی اداره می شود. ( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

موسسه های نشر معارف شیعی

برخی از ناشرانی که معارف شیعی را در کشور اندونزی نشر می دهند عبارتند از: الهدی، میزان، لنترا، ایمان (پوستاكاهیدایا، یاپی).مسلمانان اندونزی

حدود سیصد مركز و مؤسسه به عنوان پیرو اهل بیت(ع) و مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1. معهد اسلامی بانگیل كه توسط مرحوم سید حسین الحبشی تأسیس شد؛
2. بنیاد شهید مطهری (SMS) در شهر بندونگ با مسئولیت دكتر جلال الدین رحمت كه در سال 1990 تأسیس شد؛
3. مؤسسه الجواد(ع) در باندونگ جاوه غربی، مؤسس آن سیّد حسین محمد الكاف است (همچنین از جمله اعضای جامعه عربی حضرامی می‌باشد. به نظر می‌رسد كه این مؤسسه از دیدگاه سیاسی در خط كلی ایران حركت می‌كند) (طوسی، 1391:  62)
4. مؤسسه آل‌البیت(ع) وابسته به دفتر آیت ا... سیستانی زیر نظر حجت الاسلام سیدفارس موسوی؛
5. مؤسسه الكوثر در شهر مالانگ؛
6. مؤسسه الباقر در جاوه شرقی؛
7. مركز فرهنگی اسلام (ICC) در جاكارتا؛( جعفریان، 1387: 628)
8. جماعت ایكاتان اهل‌البیت اندونزی(IJABI) به ریاست كانگ جلال (جلال الدین رحمت) كه انجمن شیعه در جاوه محسوب می‌شود و در تمام كشور شعباتی نیز دارد. این جماعت در بخش انتشارات و ساماندهی كنفرانس‌ها و نیز گفت‌وگو و نزدیكی بیشتر با اهل تسنن و سایر گروه‌های دینی در كشور، فعالیت زیادی داشته است؛
9. مؤسسه اسلامی فاطمه یا یایاسان فاطیما در جاكارتا كه دارای كتابخانه غنی از كتاب‌های شیعه به زبان‌های اندونزیایی، عربی و انگلیسی می‌باشد. (طوسی، 1391: 61)
10. مؤسسه الکاظم در چیربون واقع در استان جاوه غربی
11. مؤسسه مع الحق در جاکارتا( گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، 1393)

جمع بندی

انقلاب اسلامی ایران تاثیرات عمیقی در حیات فکری مسلمانان در جنوب شرقی آسیا و از جمله اندونزی به جا گذارده، ترجمه و انتشار آثار حضرت امام خمینی (ره) و دیگر متفکران ایرانی مثل شهید مطهری(ره) باعث تغییر تدریجی گفتمان رایج اسلامی در منطقه شده است. البته از آنجا که عقاید امام خمینی(ره) از سوی مقامات آن کشور به دقت کنترل و مهار می‌شد، آثار محدودی در مورد فلسفه و اهداف حضرت امام(ره) منتشر شده که علت آن عمدتا به خاطر ترس از مقابله حکومت ها بوده ؛ ضمن این که در زمینه توصیف انقلاب و نقش حضرت امام(ره)، آثار متعددی به چشم می خورد، اما آثار کسانی که در تدوین ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران موثر بوده‌اند در اندونزی دارای بازار خوبی بوده، به طوری که در سال 1982 چاپخانه‌ای به نام میزان در شهر باندونگ اندونزی تاسیس شد که کتب شیعی را منتشر می‌کرد. آثار اندیشمندان ایرانی شیعی در کنار آثار سید قطب، ابوعلی مودودی، حسن البنا و ... به طور گسترده در اندونزی منتشر شده است. در سال های بعد، آثار دیگر متفکران اسلامی مثل شهید مطهری(ره) و علامه طباطبایی(ره) نیز به تدریج ترجمه و نشر یافته و موضوعات مطروحه در آثار ایشان در نشریات مذهبی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و واژگان جدیدی در ادبیات اسلامی منطقه رواج می‌یابد.

با این حال در دهه های گذشته، شاهد افزایش تعداد مدارس و بیمارستانهای اسلامی و تشکیل موسسات جدید مثل بیمه اسلامی، بورس اسلامی و موسسات متعدد اسلامی در کشور اندونزی هستیم. شایان ذکر است که بسط و تعمیق فرآیندهای احیای اسلامی در این منطقه مهمترین عامل گسترش جلوه‌های اسلام‌گرایی است و انقلاب اسلامی ایران یکی از عوامل موثر در این فرایند می‌باشد.

منابع

اسمیت دتیوس ، سرزمین و مردم اندونزی، ترجمه پرویز داریوش، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1350
ام. سی. ریكلفس، تاریخ جدید اندونزی، ترجمه عبدالعظیم هاشمی نیك، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1370
جغرافیای جهان اسلام:غلامرضا گلی زواره، قم، مؤسسه امام خمینی قدس‌سره، 1385
جایگاه و نقش جامعه المصطفی(ص) در آینده جهان اسلام از طریق شناسائی فرصت ها و تهدیدات ممکن،پژوهشگاه المصطفی، 1393
جهان اسلام: مرتضی اسدی، تهران، مركز نشر دانشگاهی، 1366
دایرة المعارف بزرگ اسلامی: زیر نظر بجنوردی، تهران، مركز دائرة المعارف بزرگ، 1372
سفارت جمهوری اندونزی در تهران، اندونزی امروز، تهران، سپهر و آتش، 1334
شاین، ادگار  فرهنگ سازمانی، ترجمه محمد ابراهیم محجوب، تهران، فرا، 1380
طالب حمید، كتاب اندونزی، پژوهشكده مطالعات منطقه‌ای، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص)، 1390.
گودرزی، غلامرضا؛ تصمیم گیری استراتژیک: مطالعه  موردی رویکرد موعود گرایی شیعه، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)،1387
گروهی از نویسندگان، مدل های کلیدی مدیریت، ترجمه علی اکبر فرهنگی و دیگران، تهران، رسا، 1386
گزارش هایی از اندونزی، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، مرکز اسناد پژوهشکده مطالعات منطقه ای، تاریخ دسترسی 1393.
قدیری، روح‌الله؛ بررسی و شناخت روش های مطالعه آینده، تهران، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی، بی تا.منصوری خلیل ، شیعیان اندونزی، تهران، مجله فرهنگ كوثر- شماره  25، فروردین 1378
فتحی، کورش، ارزشیابی اثربخشی دوره­های آموزشی، تهران، آییژ، 1384
ولك برنارد، تاریخ اندونزی، ترجمه ابوالفضل علی‌زاده طباطبایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1374