ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی، مشهور به «نوبختی»، «روحی» و گاهی «قمی»، در قرن سوم هجری به دنیا آمد و بیست و یک سال نائب سوم حضرت حجت بن الحسن مهدی(عجلالله تعالی فرجه الشریف) بوده است.
نوبختيان از خاندانهاى اصيل ايرانى بوده و همواره همنشين و همراه خلفای عباسی بودند. ایشان در اثر قدرت سياسى، توان اقتصادى و شايستگى‌هاى علمى، پايگاه اجتماعى مناسبى داشتند كه با تكيه بر آن، در پيشبرد تفكّر شيعى و حمايت از شيعيان نقش اساسى داشتهاند.
در سال 305 قمري پس از وفات محمد بن عثمان و توسط خود او به طور رسمی به عنوان نایب امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) معرفی شد. حسين مردی مورد اطمینان و مورد احترام تمام فرقههای اسلام بود. چنانچه از محمد بن عثمان نقل شده است در جواب شیعیانی که از او سؤال کردند بعد از ایشان چه کسی نائب حضرت حجت خواهد بود، پاسخ داده است: ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی جانشین من خواهد بود، او نماینده بقیة الله و رابط بین شما و آن حضرت خواهد بود. او وكیل و مورد اطمینان است و از هر جهتی امین است در كارهایتان به او مراجعه نمائید و در گرفتاریهایتان به او اعتماد كنید، من مأمور بودم كه این مسئله را به شما ابلاغ كنم كه كردم... .
حبس نائب امام زمان(عجلالله تعالی فرجهالشریف)
حسين بن روح نوبختى پنج سال از عمر بابركت خود در زمان نیابت خاص حضرت حجت(عجلالله تعالی فرجهالشریف) يعني از سال 312 تا 317 قمري را در زندان مقتدر عباسى، به سر برده است.
در طول بيست و پنج سال خلافت مقتدر، دوازده وزير انتخاب شدند كه بعضى دو يا سه بار به وزارت رسيدند. در اين سالها، مصادره اموال به قدرى رايج بود كه ابوالحسن بن فرات، كه سه بار وزارت مقتدر را به عهده داشت، ديوان مخصوصى براى درآمدهاى مصادرهاى ايجاد كرد و پذيرفت كه از اين اموال، روزانه، مبلغى به خليفه و مادر و فرزندانش بپردازد. در اين زمان، مقام وزارت به كسى داده مىشد كه قبول مىكرد نياز مالى حكومت را برآورد. علت دستگیری حسین بن روح نیز همین امر بود که ایشان قبول نکرد وجوهات شیعیان را به دیوان حکومتی بدهد. به همين دلیل توسط مقتدر عباسی حاضر شد حدود پنج سال به زندان برود.
حسين بن روح پس از انتصاب به نيابت خاص امام(عجلالله تعالی فرجهالشریف) مجبور شد مخفى شود. در طول دوران اختفاى وى شلمغانى، رابط او با مردم بود. ولى شلمغانى مدتى بعد به افكار حلولى و غلو گرايش يافت و در نتيجه حسين بن روح او را از مقامش بر كنار كرد.
وفات
حسین بن روح نوبختي در ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هجری قمري از دنیا رفت. قبر اين شخصيت بزرگوار در محله نوبختیه در بازار عطاران يا شورجه بغداد ميباشد که هماکنون زیارتگاه شیعیان مشتاق حضرت حجت بن الحسن العسکری(عجلالله تعالی فرجهالشریف) است.
منابع
خاندان نوبختی، عباس اقبال، تهران، ظهوری
آخرین امید، داود الهامی، قم، مکتب اسلام