به گزارش «شیعه نیوز»، عراق در حالی سال ۹۵ را پشت سر می گذارد که موصل – پایتخت موهوم خلافت داعش – در آستانه آزادی است و بیش از ۵۰ درصد از بخش غربی آن از این گروه تروریستی بازپس گرفته شده است.
حضور وزیر خارجه عربستان سعودی در بغداد بعد از بیش از ۲۵ سال روابط نابسامان بین دو کشور، کلید عادی سازی روابط بین بغداد و ریاض را چرخاند و مدت کوتاهی بعد از آن وزیر خارجه تونس به پایتخت عراق سفر کرد که برخی کارشناسان، آن را به مثابه شواهد جدی بر تلاش جهان عرب برای تقویت روابط با بغداد می دانند، بویژه که به فاصله کمی قبل از این دو سفر، نخست وزیر اردن به بغداد آمده بود.
این سال همچنین شاهد حضور چهره جنجالی دونالد ترامپ در ریاست جمهوری آمریکا بود که برای عراقی ها، این حضور با خاطره تلخ مصوبه ترامب مبنی بر ممنوعیت سفر اتباع عراقی به آمریکا همراه شد، هرچند ترامپ متعاقبا از این تصمیم به خاطر نگرانی جدی از تبعات تصمیم خود علیه نظامیان و شرکت های آمریکایی فعال در عراق، عقب نشینی کرد.
سفر نخست وزیر ترکیه به بغداد و سرخوردگی که عراقی ها از این سفر متعاقب بازگشت ‘بنیالی یلدریم’ به آنکارا، شاهد آن بودند، نتوانست امیدها را به عادی سازی روابط بین بغداد و آنکارا جامه عمل بپوشاند و همچنان پادگان ‘بعشیقه’ زخم التیام نیافته بین دو کشور است.
اردن در این سال نخست وزیر خود را به پایتخت عراق اعزام کرد تا شاید بتواند از خان گسترده عراق نیز طرفی اقتصادی ببندد، اما ناامن بودن مرزهای دو کشور همچنان یک مانع جدی در برقراری روابط تجاری و اقتصادی بین بغداد و امان است.
عراق همچنین امسال یکی از جدی ترین تنش های سیاسی خود را پشت سر گذاشت که تا آستانه فروپاشی نظام سیاسی در این کشور پیش رفت، اما با توافق جریان های سیاسی، توانست از این بحران نیز به سلامت عبور کند.
آزادی سازی فلوجه مهمترین قلعه باصطلاح معنوی گروه تروریستی داعش در عراق بعد از گذشت حدود ۲ سال و نیم و قتل صدها تروریست در جریان آزادی این شهر و مناطق جزیره خالدیه و الشرقاط، مهمترین دستاورد عراق در این سال است.
اما در حوزه اقتصادی، عراق در ابتدای سال ۹۵ با بحران جدی کاهش قیمت های نفت مواجه شد و بر همین اساس یک بودجه ریاضتی ۷۰ میلیارد دلاری را بست که با کسری ۱۸ میلیارد دلاری مواجه است، اما با توافق چند ماه قبل کشورهای تولید کننده اوپک، قیمت های نفت به تدریج در سه ماه اخیر رو به افزایش نهاده است و بارقه ای امید را به روی بغداد گشود، هرچند هنوز قیمت های جهانی نفت به سطحی که عراق امیدوار است، نرسیده است.
با اینحال در حوزه دینی و اجتماعی، عراقی ها بار دیگر اربعینی باشکوه را برگزار کردند که در آن میلیون ها زائر از عراق و سراسر جهان به زیارت سالار شهیدان آمدند و به یاد همه رنج های کاروان حضرت زینب (س)، راهپیمایی کردند.
تحولات عراق در سال ۹۵ را می توان در چند بخش مختلف تقسیم بندی کرد که به مهمترین حوادث و رخدادها در هر بخش اشاره می شود:
*** سیاسی
– در شش ماهه اول سال ۹۵، تجمع های هفتگی شهروندان عراقی در میدان التحریر بغداد بی وقفه ادامه یافت و هر جمعه ده ها نفر از شهروندان معترض به وضعیت جاری این کشور، بویژه معیشتی و بیکاری، در این میدان گرد هم آمدند، شعار دادند و اعتراض مسالمت آمیز کردند.
حتی زمانی که تظاهرات کنندگان طرفدار مقتدا صدر روحانی عراقی در ۱۱ اردیبهشت ماه وارد منطقه سبز شده و پارلمان و ساختمان نخست وزیری را به اشغال خود در آوردند نیز برخوردهای صورت گرفته بسیار سطحی بود و به سرعت تنش ها کنترل شد.
این اعتراض ها با بحث و جدل ها درباره اصلاحات و تغییرات در کابینه حیدر العبادی، به هم آمیخت که در شش ماهه اول سال جاری به مهمترین چالش سیاسی در عراق تبدیل شده بود.
– ادامه بحث و جدل های سیاسی در این سال منجر به سلب رای اعتماد از وزیران دفاع و دارایی عراق شد که در تاریخ این کشور بعد از سال ۲۰۰۳ بی سابقه بود.
– سفر نوری المالکی نخست وزیر سابق عراق به سلیمانیه در ۲۴ تیر نیز از رویدادهای مهم سیاسی این کشور در این سال بود که گفته می شد برای ایجاد یک ائتلاف جدید سیاسی بین اتحادیه میهنی و تغییر و جریان المالکی صورت گرفت و در عین حال به شدت مورد اعتراض طیف بازرانی قرار گرفت.
– ادامه اختلافات بین جریان های سیاسی کرد در شمال عراق بر سر پست ریاست پارلمان و تعطیل شدن پارلمان اقلیم کردستان عراق و از کارافتادن بخشی از دولت اقلیم به دلیل این اختلافات نیز از دیگر موضوعات داغ سیاسی عراق در سال جاری بود.
– انتخاب سید عمار حکیم به عنوان رهبر ائتلاف ملی، فراگیرترین مجموعه سیاسی که دولت و بزرگترین فراکسیون پارلمان عراق را در اختیار دارد، در شهریور ماه این سال صورت گرفت.
طرح پروژه ‘توافق سیاسی’ از سوی سید عمار حکیم در همین ماه به عنوان نقشه راه عراق برای خروج از بحران و برقراری ثبات و آرامش در این کشور بعد از آزادی کامل عراق از تروریسم در جریان جنگ سرنوشت ساز موصل نیز از مهمترین موضوعات سیاسی عراق بود.
سید عمار حکیم برای کسب موافقت های بین المللی و منطقه ای، آن را به سازمان ملل عرضه کرد و تایید این سازمان بین المللی را نسبت به آن گرفت و در سفر به کشورهای همجوار به ویژه اردن و ایران، آنها را از جزییات این طرح مطلع کرد.
همسو با این طرح، مقتدا صدر رهبر جریان صدر که از ائتلاف ملی خارج شده، یک طرح آشتی متناسب با دیدگاه خود مطرح کرد و متعاقب آن نیز ائتلاف اتحاد قوا نیز به تازگی یک طرح آشتی دیگر مطرح کرده است که سید عمار حکیم به مناسبت روز جهانی زن، روز یکشنبه (۲۲ اسفند) ابراز امیدواری کرد، نقاط مشترک بین جریان های سیاسی، شناسایی و تقویت شود و منجر به توافق بین جریان های سیاسی شود.
*** مهمترین رویدادهای عراق در عرصه جنگ با تروریسم
– آزادی فلوجه در ۶ تیرماه: در جریان آزاد سازی فلوجه یکهزار و ۷۰۰ تروریست به هلاکت رسیدند و ۸۵ هزار نفر از اهالی این شهر، در طول ایام جنگ آواره شدند و دولت عراق برای آنها اردوگاه های ویژه ایجاد کرد.
– هدف قرار دادن بزرگترین کاروان گروه تروریستی داعش در ۹ تیر، ۳ روز بعد از آزادی فلوجه: یک کاروان داعش، شامل بیش از ۵۰۰ خودرو حامل صدها سرکرده و عنصر تروریستی، حین فرار در غرب فلوجه، هدف هواپیماهای عراقی قرار گرفت که طی آن دستکم ۲۵۰ تروریست کشته شدند.
– آزاد سازی منطقه راهبردی جزیره خالدیه در شرق شهر الرمادی مرکز استان الانبار در ۱۱ تیر که به گفته فرماندهان نظامی عراق، داعش ۷۰۰ کشته در این عملیات داد.
– الرطبه، غربی ترین شهر استان الانبار در جوار گذرگاه مرزی ‘طریبیل’ در مرز اردن، در ۲۸ خرداد و شهر الشرقاط در شمالی ترین نقطه استان صلاح الدین در شمال بغداد در اول مهر آزاد شد.
– سرکوب بزرگترین هجوم تروریست های داعش در کرکوک در طول سه روز از ۲۹ مهر تا ۳ آبان که بالغ بر ۷۰ تروریست داعشی در جریان این عملیات به هلاکت رسیدند.
– شروع جنگ سرنوشت ساز موصل در ۲۶ مهرماه که همچنان ادامه دارد و در حال حاضر بعد از آزاد سازی بخش شرقی موصل، این عملیات محدود به تلاش برای آزادسازی بخش غربی شهر موصل شده است.
*** ادامه حملات تروریستی
حملات تروریستی به شهروندان عراقی در سال ۹۵ نیز ادامه یافت و جان بسیاری از غیر نظامیان در بغداد و شهرهای مختلف این کشور را گرفت و در عین حال بغداد همچنان در راس اصلی ترین هدف تروریست ها با بیشترین تلفات انسانی باقی ماند.
– انفجار منطقه تجاری مسکونی کراده در بغداد در ۹ مرداد که بیش از ۲۹۰ کشته و بالغ بر ۲۰۰ زخمی به دنبال داشت و گفته شد که انتقام بمباران کاروان تروریستی داعش توسط نیروی هوایی عراق بوده است و برخی عربستان را متهم به دست داشتن در این انفجار کردند، یکی از خونبارترین انفجارها در این سال بود.
– انفجار انتحاری در قهوخانه هواداران ‘رئال مادرید’ در شهر بلد از توابع استان صلاح الدین در شمال بغداد که دهها کشته و زخمی برجای گذاشت.
از نکات جالب در اعلام همدردی و همبستگی جهانی با قربانیان این حادثه اقدام تیم رئال مادرید بود که با خانواده های قربانیان اعلام همبستگی کرد. این اقدام رئالی ها با واکنش های مثبت در عراق همراه شد.
– انفجار تروریستی در سامراء علیه زائران ایرانی در ۱۶ آبان ماه ۹۵ که هفت شهید و ۱۶ زخمی به دنبال داشت.
– انفجار تروریستی علیه زائران ایرانی و عراقی در حله در ۱۰۰ کیلومتری جنوب بغداد بعد از پایان زیارت اربعین در ۴ آذرماه ۹۵ که بیش از ۸۰ شهید و دهها زخمی به جای گذاشت.
– انفجار سه روز قبل (۲۱ بهمن ماه) علیه زائران عراقی در دمشق پایتخت سوریه که بیش از ۵۷ کشته و بالغ بر ۱۲۰ زخمی برجای گذاشت یکی از انفجارهای بزرگ دیگر بود که این بار جان عراقی ها را در دمشق گرفت.
***روابط بین المللی و منطقه ای
– حضور نظامیان ترکیه در پادگان بعشیقه، تنش را تا آستانه دخالت نظامی ترکیه در شمال عراق پیش برد، اما با پیام ها و تماس های تلفنی بین نخست وزیران دو کشور، این بحران فروکش کرد و انتظار می رفت سفر نخست وزیر ترکیه در ۱۸ دی ماه به بغداد این بحران را خاتمه دهد اما بازگشت ‘بنیالی یلدریم’ به آنکارا و تکرار ادعاها علیه عراق، نه تنها روابط را بهبود نبخشید بلکه به اعتقاد کارشناسان، اختلافات را عمیق تر کرد.
– تنش در روابط عراق و عربستان سعودی به خاطر اظهارات و اتهامات وزیر خارجه سعودی علیه الحشد الشعبی و مواضع سفیر عربستان در بغداد علیه ارزش های این کشور از مهمترین موضوعات در روابط خارجی عراق در این سال بود که سرانجام، بغداد را ناچار به اخراج ‘ثامر السبهان’ سفیر سعودی از عراق کرد.
اقدام غیر منتظره ‘عادل الجبیر’ وزیر خارجه عربستان سعودی در هفتم اسفندماه در سفر غیرمنتظره اش به بغداد، تا حد زیادی منجر به بهبود روابط شد و وزارت خارجه عراق نیز متعاقب آن یک هیات برای عادی سازی روابط به ریاض اعزام کرد.
– استمرار سردی در روابط عراق با قطر بر سر قضیه ابهام آلود ربوده شدن تعدادی از صیادان قطری در صحرای استان المثنی در جنوب عراق نیز همچنان سایه اش بر سر روابط خارجی بغداد – دوحه باقی ماند.
– گسترش روابط با دولت سوریه: طی نامه رسمی نخست وزیر عراق به بشار اسد در ۲۸ تیرماه و اظهار نظر حیدر العبادی در ۲۸ آبان که گفت: عراق به جای تعامل با گروه های تروریستی تمایل دارد با دولت قانونی سوریه در زمینه امنیت مرزها تعامل داشته باشد، از دیگر موضوعات در روابط منطقه ای بغداد محسوب می شود به خصوص که وزیر خارجه عراق در نشست اخیر وزیران خارجه عرب در قاهره خواستار بازگردان کرسی سوریه در اتحادیه عرب شد.
– از جمله چالش های بین المللی عراق در سال جاری، کشاکش های این کشور با دولت سعودی بر سر مسابقات مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ مسکو بود، بطوری که اختلافات این کشور با ریاض بر سر محل بازی برگشت به فیفا کشیده شد و این فدراسیون بین المللی ورزشی به نفع عربستان رای داد.
براساس توافق های اولیه قرار بود عراقی ها بازی های خانگی خود را در ورزشگاه های ایران برگزار کنند، اما فدراسیون فوتبال سعودی زیر بار نرفت و فیفا هم رای خود را به نفع ریاض صادر کرد تا عراقی ها به این جمع بندی برسند که سعودی ها با پول فیفا را هم خریده اند.
*** روابط بغداد – اربیل
– برای اولین بار ارتش عراق بعد از ۲۵ سال برای گسترش دامنه جنگ در عملیات موصل، وارد اراضی اقلیم کردستان عراق شد و در کنار نیروهای پیشمرگ کرد علیه تروریسم داعشی جنگید.
– مسعود بارزانی رییس اقلیم کردستان عراق برای اولین بار بعد از چند سال دوری از بغداد در ۸ مهر برای تفاهم با دولت مرکزی عراق وارد پایتخت این کشور شد و چند روز قبل نیز حیدر العبادی در مسیر بازدید از جبهه های جنگ در موصل از اربیل و سلیمانیه هم بازدید کرد.
– بودجه سال ۲۰۱۷ میلادی با کمترین بحث و جدل ها در پارلمان عراق به تصویب رسید و سهم ۱۷ درصدی اقلیم کردستان از بودجه پرداخت شد و اقلیم نیز توافق کرد که صادرات نفت عراق فقط از طریق شرکت نفتی ملی عراق ‘سومو’ انجام شود.
*** روابط عراق و ایران
– دو کشور در طول سال ۹۵ شاهد روابط روبه گسترش بوده اند که از جمله سفرهای متبادل مقامات دو کشور به ویژه رییس پارلمان عراق به تهران و رییس قوه قضاییه کشورمان به بغداد، در این چارچوب ارزیابی می شود.
– در این سال دور دیگری از نشست های مشترک مرزبانان دو کشور به ریاست فرماندهان مرزبانی ایران و عراق در بغداد برگزار شد که حاصل این نشست ها سرانجام در روز پنجشنبه ۲۵ آذر به برگزاری یک مانور مشترک نیروهای گارد ساحلی دو کشور انجامید.
– افزایش حجم مبادلات تجاری بین دو کشور برغم بحران اقتصادی که عراق با آن مواجه است؛ به نحوی که بر اساس اعلام رایزنی بازرگانی کشورمان در عراق در ۱۰ آذر حجم این تبادلات به ۱۳ میلیارد دلار رسید که بیش از شش میلیارد دلار آن تجاری بوده است و رشد ۱۷ برابری تعاملات تجاری بین دو کشور در طول یک دهه اخیر را نشان می دهد.
– رفت و آمد گسترده مسافران بین دو کشور با انگیزه های گردشگری دینی یا سیاحتی و یا کار و تجارت – که فقط در ایام اربعین امسال بیش از دو میلیون زائر ایرانی وارد اراضی عراق شد. با توجه به وجود چندین گذرگاه مرزی برای تبادلات تجاری و مسافری بین دو کشور، بیانگر گسترش روابط دوجانبه بوده است.
*** چشم انداز سال ۹۶
به اعتقاد کارشناسان ،عراق در سال ۹۵ با چالش اقتصادی همچنان مواجه خواهد بود به ویژه که وزارت نفت عراق تهدید کرده که اگر قیمت های نفت به بالای ۶۰ دلار برای هر بشکه نرسد، خواستار تجدید نظر در توافق اخیر اوپک می شود.
گرچه حضور ترامپ در کرسی ریاست جمهوری آمریکا و تصمیم اولیه او در منع سفر شهروندان عراقی به آمریکا، جنجال سیاسی به دنبال داشت و وی را ناچار به عقب نشینی از تصمیم اش کرد، اما دولت عراق همچنان امیدوار است که حضور ترامپ تبدیل به فرصتی برای خروج این کشور از بحران تروریسم و ناامنی شود.
سفر رسمی قریب الوقوع حیدر العبادی به واشنگتن یکی از اموری است که دولت عراق امیدوار است که از گذر آن بتواند با دست پر به بغداد برگردد، هرچند عده ای در عراق همچنان به ترامپ و طرح هایش برای منطقه به ویژه نفت عراق و آینده این کشور، با دیده تردید نگاه می کنند.
گرچه عراق در مبارزه با تروریسم پیروزی های چشمگیری به دست آورد و بغداد در حال بازیابی اعتماد به نفس خود است، اما طرح های مشکوک منطقه ای که بعضا دست های آمریکایی ها در آن دیده می شود، همچنان یک نگرانی جدی در عراق محسوب می شود.
کنفرانس های ژنو و استانبول پیرامون عراق با مشارکت کشورهای ترکیه، قطر، عربستان و برخی نهادهای آمریکایی مدعی صلح در طول یک ماه اخیر، از جمله این نگرانی های مشروع درباره آینده عراق در سایه حضور ترامب در کرسی ریاست آمریکاست.
بی شک بعد از امتداد یافتن دامنه جنگ با داعش به خارج از مرزهای عراق که در ضربات هوایی اخیر عراق علیه مواضع داعش در سوریه اتفاق افتاد و تهدید حیدر العبادی به هدف قراردادن تروریسم در کشورهای همجوار بعد از اخذ موافقت دولت های آنها، پیروزی و تجربه بزرگ عراق را در جنگ با تروریسم به نمایش گذاشت.
در صورت بستن پرونده تروریسم در موصل در آینده نزدیک، انتظار می رود که عراق از طریق تشکیلات الحشد الشعبی و در صورت توافق با دولت سوریه، نبرد با داعش را تا عمق اراضی سوریه، بویژه در ‘الرقه’ تا ریشه کنی کامل تروریسم ادامه دهد.
آشتی ملی در دو بعد جریان های سیاسی و اجتماعی نیز از جمله طرح هایی است که دولت و ائتلاف ملی بزرگترین مجموعه سیاسی عراق آن را دنبال می کنند تا آرامش و ثبات به عراق بازگردد.
برقراری روابط با کشورهای همجوار و عادی سازی روابط با ترکیه به رغم سیاست مضطرب آنکارا نسبت به بغداد و تقویت تدریجی جایگاه عراق در جهان عرب و بهبود روابط با عموم کشورهای عربی از جمله شیخ نشین های خلیج فارس و گسترش روابط بین المللی با قدرت های بزرگ، بویژه آمریکا و توسعه روز افزون روابط با ایران به باور کارشناسان مجموعه چشم انداز عراق برای ۱۳۹۶ پیش بینی می شود.