به گزارش «شیعه نیوز»، مصر در حالی در تکاپوی بازگشت به قاره آفریقا و تقویت حضور خود در کشورهای این منطقه برآمده است که عربستان سعودی در این خصوص با آن وارد رقابت شده است تا جایی که به نظر می رسد مصر در این نقطه باید از جاده ای که توسط عربستان مین گذاری شده است، عبور کند.
در همین ارتباط جمال حمدان (1993-1928) برای نخستین باردر کتاب خود به نام «ما و ابعاد چهارگانه » با هشدار نسبت به رقابتی که منافع مصر را در عمق آفریقا تهدید می کند، اظهار داشت، آفریقا باید جایگاه مهمی در سیاست های مصر داشته باشد و راه فراری از این واقعیت وجود ندارد و در این خصوص باید به سه مولفه اصلی اقتصاد، امنیت و نفوذ رژیم صهیونیستی توجه داشت.
وی که صاحب دانشنامه «شخصیت مصر» است، از دهه هفتاد میلادی هجوم برخی کشورهای پیشرفته برای غارت و دست اندازی به ثروت های آفریقا را رصد کرده است و معتقد است این هجوم فقط به کشورهای غربی محدود نمانده است بلکه برخی برادران عرب به ویژه کشورهای نفت خیز نیز در آن سهیم بوده اند که نمونه آن حضور عربستان سعودی در قاره سیاه است.
آغاز فصل تازه رقابت در قاره آفریقا
به هر حال تکاپوی اخیر قاهره در آفریقا حاکی از آغاز فصل تازه ای از رقابت ها در این قاره است که این بار عربستان سعودی در آن حضور مستقیم دارد.
این مرحله زمانی آغاز شد که یک هیات از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس (در اواخر سال گذشته میلادی) از سد النهضه اتیوپی دیدن کرد آن هم در حالی که روابط قاهره و آدیس آبابا بر سر این سد متشنج است.
چرخش مواضع سودان به سمت عربستان
اتفاق قابل ملاحظه دیگر اینکه سیاست خارجی سودان به میزان قابل توجهی متحول شده و این کشور با فاصله گرفتن از ایران به سمت عربستان چرخش داشت و در فاصله یک سال روابط آن با عربستان با سفر عمر البشیر رئیس جمهوری سودان به ریاض به اوج خود رسید و همزمان با این تحولات، بخشی از تحریم های آمریکا علیه خارطوم نیز برداشته شد.
در این میان مصر با مشاهده تحرکات چند جانبه در فاصله چند سال اخیر، احساس کرد در حیات خلوت وعمق آفریقایی اش در موقعیت دفاعی قرار دارد از همین رو اخیرا به تحرکات سیاسی متعددی در رابطه با کشورهای حوزه رود نیل اقدام کرد که مهم ترین آن در زمینه روابط قاهره – کامبالا (اوگاندا) و قاهره – جوبا (سودان جنوبی) بود و این روابط با سفر عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر به پایتخت اوگاندا و نیز سفر سلوا کر به قاهره به اوج رسید.
این تحولات و تکاپوی مصر در آفریقا سوال هایی را در ارتباط با واقعیت های پشت پرده دیپلماسی این کشور مطرح می کند، به ویژه اینکه دو سفر مزبور همزمان با اتهام زنی های امنیتی اتیوپی علیه مصرصورت گرفت.
به عبارت دیگر اتیوپی تحت عنوان «نقشه های کثیف» هدف از این نقشه ها را ویران کردن سد النهضه دانست.
مهم ترین تحولات سیاست خارجه مصر
در چارچوب این تحرکات، مجموعه تحولاتی در سیاست خارجی مصر روی داده است که به طور کلی در یک سمت و سو قرار دارند و مهم ترین آن عبارتند از:
ایجاد تنش در روابط مصر و عربستان به ویژه بعد از پیچیده تر شدن پرونده دو جزیره تیران و صنافیر.
حکم تاریخی دادگاه عالی مصر به مصری بودن این دو جزیره و نیز فاصله گرفتن دو طرف در قبال پرونده های حساس منطقه از جمله سوریه.
موضع مشکوک سودان در قبال مصر
از سوی دیگر، تحرکات دیپلماتیک مصر در آفریقا، با موضع گیری های مشکوک سودان همزمان شد به این معنی که موضع ضعیف سودان درقبال طرح سد النهضه تردید برانگیز بود به اضافه اینکه شکایت سودان درباره مثلث حلایب و شلاتین در شورای امنیت سازمان ملل به طور روتین تمدید شد و به موازات آن آموزش عناصر گروه «حسم» در خارطوم ( گروه جدا شده از اخوان المسلمین و متهم به عملیات تروریستی) کلید خورد.
سد النهضه، دروازه‌ای برای بازگشت
پرواضح است که سد النهضه اتیوپی مهمترین محرک مصر برای بازگشت دوباره به آفریقا به شمار می آید زیرا این سد را تهدیدی جدی برای امنیت ملی خود می داند چرا که با وجود تفاهم های متعدد بین قاهره و آدیس آبابا بر سر بهترین شکل بهره برداری از آب های رود نیل، اتیوپی همواره اقدامات یک جانبه مشکوکی در این خصوص انجام داده است.
این مساله باعث شد مصر به نیت های درونی آدیس آبابا به دیده تردید بنگرد و این اعتقاد را پیدا کند که اتیوپی در صدد است با کنار زدن جایگاه دیرینه مصر در این سد که در پایان دوران جمال عبدالناصر روند رو به افولی را تجربه کرد، جایگاه خود را تقویت کرده و دست برتر را در این نقطه حفظ کند.
در این میان ترور نافرجام حسنی مبارک رئیس جمهوری مخلوع مصر در نایروبی در سال 1995 موجب بی توجهی کامل مصر به آفریقا شد و روند ضعف موقعیت مصر در این قاره را تشدید کرد.
این وضعیت باعث شد آفریقا میدانی برای تاخت و تاز چهار کشور دیگر، آفریقای جنوبی در( جنوب)، لیبی در( شمال)، نیجریه در(غرب) و اتیوپی در ( شرق) شده و این وضعیت پس از سقوط حسنی مبارک بیش از پیش شدت گرفت.
در دوره انتقالی مصر یعنی پس از از انقلاب 25 ژانویه (2011 – 2012) که مصر از سوی ارتش اداره می شد، بار دیگر مسائلی درباره تهدید منابع آبی نیل ناشی از ساخت و سازهایی در سد النهضه مطرح شد.
علاوه بر این اخوان المسلمین مصر در آن زمان در این پرونده رویکرد ضعیفی اتخاذ کرد به این معنی که محمد مرسی رئیس جمهوری وقت مصر قرار بود با حضور در نشستی محرمانه درباره سد النهضه گفت وگوهای غیر علنی داشته باشد اما معلوم شد این نشست به صورت مستقیم از تلویزیونی مصری در حال پخش است و خود دستاویزی برای طنزآلود شدن این پرونده شد.
این اتفاق یکی از سه اتفاقی بود که محمد حسنین هیکل نویسنده معروف مصری آن را برای سقوط نظام اخوان المسلمین در مصر کافی دانست.
دو رویداد دیگر شامل قطع روابط مصر با سوریه و برخورد غیرمسئولانه قاهره در قبال تحولات صحرای سینا بود.
تمرکز السیسی بر تجدید روابط مصر با آفریقا
به هر حال السیسی صرف نظر از لغزش هایش، در دوره ریاست جمهوری خود بار دیگر بر روابط مصر و آفریقا تاکید کرد به این امید که مصر جایگاه تاریخی خود را در آفریقا بازیابد و در این راستا مسئولیت پرونده حوزه رود نیل را به دستگاه امنیتی و اطلاعات مصر واگذار کرد تا با هماهنگی «فایزه ابوالنجا» مشاور رئیس جمهوری این پرونده را پیش ببرند.
نفوذ عربستان در مربع راهبردی مصر در آفریقا
به نظر می رسد تکاپوی مصر در آفریقا به مذاق برخی طرف های منطقه ای و پیش از همه عربستان خوش نیامده است زیرا دولت سعودی در پی تنش روابط با مصر به سرعت اختلاف خود با این کشور را به قاره آفریقا و به غبارت بهتر به مربع راهبردی امنیت ملی مصر یعنی اتیوپی، سودان، جیبوتی و اریتره منتقل کرد.
به نظر می رسد تحرکات سعودی ابتدا برای مصر چندان سوال برانگیز نبود به ویژه اینکه عربستان به بهانه مقابله با به اصطلاح نفوذ ایران در شاخ آفریقا و نیز ایجاد گذرگاه های آبی و در بحبوحه جنگ یمن به گسترش نفوذ خود در آفریقا رو آورد که در این خصوص می توان به اقداماتی نظیر ایجاد پایگاه دریایی در جیبوتی، امضای تفاهم نامه همکاری امنیتی با اریتره و تغییرمسیرکمک سه میلیارد دلاری به ارتش لبنان و ارسال آن به اضافه یک میلیارد دلار دیگر به سودان اشاره کرد.
اما ماه گذشته و بعد از اقدام تحریک آمیز «احمد الخطیب » مشاور پادشاه سعودی در دیوان پادشاهی و بازدید از سد النهضه، پرونده تنش روابط مصر و عربستان بعد تازه ای پیدا کرد زیرا انی اقدام به معنی سوء استفاده سعودی ها از برگ برنده سد النهضه علیه السیسی بود.
جنگ بر سر شمال و جنوب سودان
جنگ عربستان سعودی با مصر درحیاط خلوت آفریقا را نمی توان با سفر سلوا کر به قاهره و عمرالبشیر به ریاض بی ارتباط دانست آن هم در حالی که این دو سفر فقط به فاصله چند روز از هم صورت گرفت تا جایی که بسیار سوال برانگیز بود و از تحول بزرگ در روابط جوبا با قاهره و خرطوم با ریاض حکایت داشت.
در این میان هرچند چرخش سودان به سمت عربستان غافلگیر کننده نبود اما حاکی از تلاش ریاض برای نفوذ سریع در قاره آفریقا و تشکیل محوری تازه در شاخ آفریقا بود.
آمادگی سودان برای ائتلاف با عربستان و اتیوپی به ضرر مصر
نکته قابل تامل اینکه با توجه به تحولات یک سال گذشته باید گفت که نزدیک شدن روابط سعودی – سودانی به شکلی متفاوت از شیوه سنتی پیش می رود تا جایی که سودان حتی حاضر است به خاطر منافع اقتصادی (سرمایه گذاری های سعودی و اتیوپی) و امنیتی (جلوگیری از هر گونه تنش با اتیوپی در منطقه القلابات) با عربستان و اتیوپی به ضرر مصر وارد ائتلاف شود و به همین دلیل نیز شاهد فاصله گرفتن خارطوم از موضع قاهره در پرونده سد النهضه بودیم.