شیعه نیوز: يكى از حكمت ها و اسرار غيبت و پنهان زيستى امام مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، امتحان و آزمايش انسان ها -به خصوص شيعيان- است. آنان در اين ابتلا و آزمون، بايد پايبندى و باور عميق خود به مهدويت و ميزان اخلاص و علاقه خود را نشان دهند. در غيبت امام مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف) شباهت هايى به ساير پيامبران وجود دارد؛ به ويژه آنكه آنها نيز داراى غيبت - كوتاه مدت يا طولانى - بودند. خداوند همان طور كه با غيبت پيامبران، امت آنان را آزمايش كرده است؛ مى خواهد امت اسلامى را نيز بيازمايد و شايد اين برابرى طول غيبت خاتم الاوصياء(عجل الله تعالی فرجه الشریف) با غيبت مجموع پيامبران، براى اين باشد كه مى خواهد اين امت را با آزمايش هايى سخت تر از آزمون آنها، بيازمايد.
از روايات مختلف، به دست مى آيد كه مؤمنان در دوره غيبت، گرفتار آزمايش هاى بزرگى خواهند شد؛ چنان كه امت هاى قبلى نيز دچار آزمون ها و ابتلاهاى مختلفى بودند: «أحَسِبَ النّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ»[1]؛ «آيا مردم گمان مى كنند، همين كه به زبان بگويند ايمان آورديم، دست از سر آنها بر مى داريم و آزمايش نمى شوند؟ مردمى را كه قبل از ايشان بودند نيز آزموديم و خداوند مى داند كه چه كسانى راستگو و چه كسانى دروغگويند و در امتحان درست يا نادرست از آب در آيند...».
از آنجايى كه غيبت طولانى مى شود، عده اى از مردم دچار ترديد، حيرت و... مى شوند و از باور به ظهور منجى موعود، بر مى گردند؟! اين آسيب ها و عوامل مشكل زا در عصر غيبت، عبارت است از:
1. حيرت و سرگردانى؛ امام عسكرى (علیه السلام) فرمودند: «بدانيد كه فرزندم غيبتى خواهد داشت كه نادانان، در آن دچار سرگردانى مى شوند؛ و آنها كه براى ظهورش از پيش خود وقت تعيين مى كنند، به دروغ گويى مى افتند»[2]. ابن عباس نيز گفته است: «پس از يك غيبت طولانى و حيرت ظلمانى، ظاهر مى شود»[3].
2. گمراهى و ضلالت؛ يعنى در اين دوران، عده اى از مردم از مسير حق برگشته، دچار انحراف و گمراهى مى شوند و از هدايت هاى الهى باز مى مانند، پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) فرموده است: «تكونُ له غيبة و حيرة تَضِلُّ فيها الأمم»[4] ؛ «براى او غيبت و براى امت حيرتى خواهد بود كه خيلى ها در آن دوران گمراه خواهند شد».
سدير مى گويد: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «...واى بر شما! در كتاب جَفر نظر انداختم... و در ولادت قائم(عج) ما و غيبت او و طولانى شدن آن و مدت عمر وى، تأمّل كردم و ديدم كه مردم باايمان، گرفتار بلاها و مصيبت ها هستند و به جهت طولانى شدن دوران غيبت، در دل هايشان شك و ترديد راه مى يابد و بيشتر آنها از دينشان بر مى گردند...»[5].
3. برگشت از اعتقاد به مهدويت؛ امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوارش از امیرالمومنین امام على (علیه السلام) نقل مى كند: «در دوران غيبت جز دينداران ناب - كه يقين در جانشان رسوخ كرده و خداوند از آنان بر ولايت ما پيمان گرفته و ايمان در جانشان ثابت كرده و به دم الهى ياريشان نموده است - كسى بر اعتقاد خود، استوار نخواهد ماند»[6]. در همين مضمون از امام عسكرى و امام سجاد (علیه السلام) نيز رواياتى نقل شده است[7].
4. قساوت و تيره شدن دل ها؛ به جهت طولانى شدن غيبتش، دل ها سخت و تيره مى شود و جز آنها كه خداوند ايمان به او را در قلوب شان نشانده و به دم الهى ياريشان كرده است، كسى ديگر بر اعتقاد او باقى نماند»[8].
5. عدم تحمل و بردبارى؛ امام صادق (علیه السلام) نيز فرموده است: «شتاب مردم براى اين كار آنان را هلاك مى سازد. خداوند براى شتاب مردم، شتاب نمى كند؛ براى اين امر، مدتى هست كه بايد پايان پذيرد. اگر مدت آن سرآيد، نه ساعتى جلو مى افتد و نه ساعتى تأخير مى شود»[9].
6. شك در حيات و زنده بودن حضرت(عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «... جدا مورد آزمايش قرار مى گيريد تا جايى كه مردم مى گويند: مهدى، مرده يا كشته شده است؛ اگر زنده است، پس كجا است و چه مى كند؟! چشمان مؤمنان بر او مى گريند و همچون كشتى طوفان زده، به اضطراب مى افتند؛ به جز كسانى كه خداوند از آنان پيمان گرفته و به دم الهى ياريشان كرده، كس ديگرى رستگار نخواهد شد»[10].
7. انحراف و برگشت از دين؛ يكى از ابتلائات و آسيب هاى دوران غيبت، برگشت عده اى از آيين الهى و ضعف و سستى در ديندارى و يگانه پرستى است. امام كاظم (علیه السلام) فرمودند: «هنگامى كه پنجمين فرزند امام هفتم، از ديده ها ناپديد شد، از خدا بترسيد و به او پناه ببريد و در مورد دين و آيين خود، كسى شما را از دينتان منحرف نكند [زيرا] براى صاحب اين امر غيبتى هست تا آنها كه به او عقيده دارند، از اعتقاد خود باز گردند»[11].
محمد بن مسلم و ابوبصير روايت كرده اند كه امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اين كار به سامان نمى رسد [و ظهور محقق نمى شود] مگر اينكه دو سوم مردم از دين برگردند؛ ما گفتيم: اگر دوسوم مردم از دين برگردند، ديگر چه كسى باقى خواهد ماند؟! امام (علیه السلام) فرمودند: «آيا دوست نداريد، در بين يك سوم باقى مانده باشيد؟»[12].
8. دشوارى حفظ ايمان؛ شدت ها و پيشامدهاى ناگوار و تحوّلاتى كه روى مى دهد، مردم را زير و رو كرده و حفظ ايمان و استقامت در اين راه را دشوار مى سازد و ايمان افراد در مخاطرات سخت واقع مى شود!
امام باقر (علیه السلام) فرموده است: «بعد از غيبت و حيرت ظاهر مى شود ؛ در اين دوران تنها كسانى بر دين خود ثابت مى مانند كه در ايمان خود، مخلص و با روح يقين همراه باشند و آنان كسانى اند كه خداوند از آنها درباره ولايت ما پيمان گرفته و در دل آنها، ايمان را مستقر ساخته و آنها را با روحى از خود تأييد كرده است»[13].
9. كمبودها و نارسايى هاى زندگى؛ يكى از امتحانات مردم در عصر غيبت و ابتلائات شديد آنان، گرانى، كسادى، مرگ و مير، جنگ ها، كمى محصولات كشاورزى، دچار شدن به پادشاهان ستمگر و... است.
امام صادق (علیه السلام) خطاب به محمد بن مسلم فرمودند: «پيش از قيام قائم(عج)، نشانه هايى است كه خداوند آنها را ظاهر خواهد ساخت». محمد بن مسلم پرسيد: آنها چيست؟ فرمودند: «خداوند آنها را چنين بيان فرموده است: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ»[14].
«لنبلونّكم»، يعنى امتحان مى كنيم شما مؤمنان را قبل از خروج قائم(عج). «بشى من الخوف»؛ يعنى، به وسيله پادشاهان... در آخر سلطنت آنها. «والجوع»؛ يعنى، با گرانى قيمت ها. «و نقص من الاموال»؛ يعنى، با كسادى تجارت و كمى درآمد». «و الانفس»، يعنى، با كمى رشد زراعت.
«و بشّر الصابرين»، يعنى، نويد بده در آن زمان، صبر پيشگان را با ظهور قائم و آن بعد از يك فتنه سخت و كمرشكن است كه هر دوستى و خويشى را درهم مى ريزد. همسايه به همسايه اش هجوم برده، گردنش را مى زند! در چنين روزگارى، به زمين بچسبيد و دست و پاى خود را تكان ندهيد»[15]. و نيز فرموده است: «ترس اهل عراق و بغداد را احاطه مى كند و مرگ ناگهانى و پياپى در آنجا شايع مى شود و كمبود در اموال، اشخاص و ميوه ها ظاهر مى شود و زراعت كمتر رشد مى كند»[16].
10. اختلاف و تبرّى از همديگر؛ يكى از آسيب هاى فراروى جوامع اسلامى در اين دوران، وجود اختلافات و كشمكش ها و پراكندگى و دورى مردم از همديگر است. اميرمؤمنان على (علیه السلام) فرموده است: «چه بر شما خواهد گذشت وقتى امام هدايتگر و نشانه حق را به چشم نبينيد؟ گروهى از گروه ديگر بيزارى مى جوييد»[17].
امام صادق (علیه السلام) نيز مى فرمايند: «چه بر شما خواهد گذشت، وقتى امام هدايتگر... را به چشم نبينيد، گروهى از گروه ديگر بيزارى مى جوييد؛ آن گاه سخت مورد آزمايش واقع مى شويد و ناخالصان شما، از راستان شما، جدا خواهند شد. اول روز در اخبار و آثار اختلاف و مشاجره خواهيد داشت و آخر روز، كارتان به كشت و كشتار خواهد كشيد»[18].
11. دروغ گويى و تعيين وقت ظهور؛ امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «آنان كه وقت تعيين كردند، دروغ گفتند ما اهل بيتى هستيم كه وقت معيّن نمى كنيم...»[19].
12. ضعف و سستى در حفظ عقايد حقه؛ عصر غيبت، دوران هجوم شبهات، فزونى انحرافات و انديشه هاى نادرست و باطل و دنيا گرايى ها و نادانى ها است و بدين جهت، پابرجا ماندن بر عقايد درست و حق دشوار است. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «هنگامى كه امر غيبت، واقع شود، به آنچه در دست داريد (عقايد حقه) چنگ بزنيد تا قضيّه آشكار شود و فرمان خدا فرا رسد»[20]. و نيز: «براى مردم روزگارى فرا مى رسد كه همگان دچار تب و لرز مى گردند؛ علم و دانش در آن دوران،در هم پيچيده مى شود ؛ آن سان كه مار در لانه خود به دور خويش مى پيچيد. در آن هنگام ستاره آنها طلوع مى كند». گفته شد: مراد از تب و لرز چيست؟ فرمودند: «روزهاى فترت كه همگان دچار ضعف و سستى مى گردند؛ در آن ايام بر عقايد خود استوار باشيد تا خداوند ستاره شما را ظاهر گرداند».
نتيجه گيرى:
با توجه به اين آسيب ها و چالش ها، روشن مى شود كه در عصر غيبت، امتحان و آزمون انسان ها بسيار دشوار است و آنان بايد از اين مراحل سخت و طاقت فرسا عبور كنند و ميزان پايبندى، باورمندى، بردبارى و استقامت خود را نشان دهند. به يقين در دورانى كه احتمال سرگردانى، گمراهى، ترديد و برگشت از اصل مهدويت، قساوت و دلمردگى، بى اعتمادى به آموزه هاى دينى، انحراف و فسادگرى، هواپرستى، مشكلات و كمبودهاى زندگى، اختلافات و دشمنى ها، دروغ گويى و ناراستى، ضعف و سستى در ديندارى و... بيشتر از هر عصرى وجود دارد؛ بايد متدينان و يكتاپرستان در اعتقاد خود به منجى موعود، استوار و پابرجا باشند و از اين آزمون سخت، سربلند بيرون آيند. بر اين اساس است كه پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «...كسانى كه در دوره غيبت حضرت مهدى(عج) بر اعتقاد به او استوار هستند، از كبريت احمر ناياب ترند. جابر بن عبداللّه انصارى بلند شد و گفت: اى رسول خدا(ص)! آيا فرزندت قائم(عج) غيبت خواهد كرد؟ فرمودند: «آرى به خدا قسم؛ «وَ لِيُمَحِّصَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقَ الْكافِرِينَ»[21]؛ «خداوند مؤمنان را جدا مى آزمايد و كافران را از ميان بر مى دارد»[22].
بايد براى رستگارى و موفق شدن در اين آزمايش ها، تلاش كرد و آن گونه كه در روايات آمده، رستگارى كامل جز براى دينداران ناب و مخلص و كسانى كه جانشان با يقين درآميخته و اعتقادشان محكم و شناختشان از نادانى ها و نادرستى ها پيراسته شده است؛ براى كسى ديگر ميسّر نيست.
فقط با داشتن چنين شرايط و حالاتى است كه بنده پروردگار، به قضاى الهى و حكم پروردگار در تمام امور، خشنود است و نسبت به غيبت و ديگر مسائل مربوط به آن هيچ شك و ترديدى به دل راه نمى دهد و بر اعتقاد به امامت امام غايب(عج) استوار و ثابت مى ماند و هميشه ياد او را در دل دارد و اين چيزها جز با تلاش پيگير و حركت در راه بندگى حقيقى و خالصانه، از راه ديگرى به دست نمى آيد[23].
پی نوشت ها:
[1]. عنكبوت 29، آيه 2و3.
[2]. اثبات الهداة، ج 3، ص 482، ح 189.
[3]. يوم الخلاص، ج 1، ص 346 ؛ الزام الناصب، ص 62.
[4]. كشف الغمة، ج، ص 311 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 72.
[5]. اثبات الهداة، ج 3، ص 475، ح 162.
[6]. اثبات الهداة، ج 3، ص 464، ح 117.
[7]. ر.ك : همان، ج 3، ص 79، ح 180 و ص 467، ح 127.
[8]. اثبات الهداة، ج 3، ص 488، ح 20.
[9]. اصول كافى، ج 1، ص 369 ؛ الغيبة النعمانى، ص 158.
[10]. اثبات الهداة، ج 3، ص 473، ص 154.
[11]. الغيبة النعمانى، ص 78 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 150 ؛ منتخب الاثر، ص 218.
[12]. اثبات الهداة، ج 3، ص 510، ح 331.
[13]. كشف الغمة، ج 3، ص 311 ؛ منتخب الاثر، ص 229.
[14]. بقره 2، آيه 155.
[15]. ارشاد، شيخ مفيد، ص 340 ؛ الغيبة النعمانى، ص 132.
[16]. يوم الخلاص، ج 1، ص 338.
[17]. اثبات الهداة، ج 3، ص 510، ح 334.
[18]. همان، ص 473، ح 155.
[19]. الغيبة طوسى، ص 263 ؛ اصول كافى، ج 1، ص 368 ؛ بحار الانوار، ج 52، ص 114.
[20]. بحار الانوار، ج 52، ص 133 ؛ يوم الخلاص، ج 1، ص 331.
[21]. آل عمران 3، آيه 141.
[22]. اثبات الهداة، ج 3، ص 461، ح 107.
[23]. على سعادت پرور، ظهور نور، ص 99.
برگرفته از کتاب مهدویت پیش از ظهور - رحیم کارگر