شيعه نيوز: ماه محرم که ایام عزاداری سید و سالار شهیدان امام حسین(علیه السلام) و اصحاب ایشان است، همواره مورد توجه امامان معصوم(علیه السلام) قرار داشت و شیعیان و محبان اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) این سیره را نسل به نسل ادامه دادند تا جایی که عزاداری بر مصیبت امام حسین(علیه السلام) و سایر اهل عترت(علیهم السلام) جزئی از فرهنگ شیعیان شد.
در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی اعمال محرم را در دو بخش اعمال خاص و اعمال روزها تقسیمبندی کرده است که به‌شرح ذیل است:
حضرت امام رضا(علیه السلام) روایت است «وقتی ماه محرّم داخل میشد پدرم را کسی خندان نمیدید و اندوه و حُزن پیوسته تا روز دهم بر او غالب میشد. چون روز عاشورا میشد آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و میفرمود امروز روزی است که حسین علیه السلام شهید شده است؛ إنَّ اَبی اِذا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ لایُری ضاحِکاً وَ کانَتِ الْکِاَّبَةُ تَغْلِبُ عَلَیْهِ حَتّی یَمْضِیَ مِنْهُ عَشْرَةُ اَیّامٍ، فَاِذا کانَ الْیَوْمُ العْاشِرُ کانَ ذلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ مُصیبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُکائِهِ.
اعمال شب و روز اول ماه محرم
1 ــ دعای اول ماه محرم: یکی از اعمال مهم، دعای اول ماه است و به‌جهت اینکه اول این ماه اول سال بوده و از طرف دیگر دعاهای قبل از وقت نیز تأثیر خاصی در برآورده شدن حاجات و رسیدن به امور مهم دارد، این دعا تأثیر زیادی در سلامتی و دوری از آفات دینی و دنیایی آن سال و بهبودی حال و به دست آوردن نیکیها دارد و دعایی که برای اول ماه در اقبال روایت شده است، دعای بسیار مفیدی برای مطالب مذکور است.
2 ــ شب اول محرم: بعضی از نمازهایی را که در این شب وارد شده به‌مقدار حال و توانایی خود خوانده ــ حداقل دو رکعت نمازی را که شامل حمد و یازده بار «قل هو الله احد» است ــ بعد از آن دعایی را که پیامبر اکرم(ص) بعد از این نماز خوانده است و در کتاب اقبال نقل شده بخواند و فردای آن روز را روزه بگیرد.
در روایت آمده است:کسی که چنین عملی را انجام دهد، مانند کسی است که به‌مدت یک سال کارهای خوب انجام داده و تا سال آینده محفوظ خواهد بود.
نماز و اعمال شب و روز اول محرم
شب اوّل سیّد در اقبال برای این شب چند نماز ذکر کرده است:
اوّل: صد رکعت در هر رکعت حمد و توحید بخواند.
دوم: دو رکعت در رکعت اوّل حمد و انعام و در دوم حمد و یس.
سوم: دو رکعت در هر رکعت حمد و 11 قُل هُوَاللّهُ اَحَدٌ. از حضرت رسول(ص) در روایت است هر کس در این شب این دو رکعت نماز را به‌جا آورد و صبحش را که اوّل سال است روزه بدارد، مثل کسی است که تمام سال را مداومت به خیر کرده و در آن سال محفوظ باشد و اگر بمیرد به بهشت برود.
و نیز سیّد برای هلال این ماه دعای مبسوطی ذکر فرموده و اگر ممکن شود احیا بدارد این شب را به دعا و نماز و خواندن قرآن روز اوّل.
بدان که اوّل محرم اوّل سال است و در آن دو عمل وارد است:
اوّل: روزه است و در روایت رَیّان‌بن شبیب از حضرت امام رضا علیه السلام مرویست که هر که در این روز روزه بدارد و خدا را بخواند خداوند دعای او را مستجاب کند چنانکه دعای زکریّا را مستجاب کرد.
دوم: از حضرت امام رضا علیه السلام منقول است که حضرت رسول(ص) روز اوّل محرم دو رکعت نماز میخواند و چون فارغ میشد دستها را بلند میکرد و این دعا را سه دفعه میخواند:
اَللّهُمَّ اَنْتَ الاِْلهُ الْقَدیمُ وَهذِهِ سَنَةٌ جَدیدَةُ
خدایا تویی معبود ازلی و این سال تازه است
فَاَسْئَلُکَ فیهَاالْعِصْمَةَ مِنَالشَّیْطانِ وَالْقُوَّةَ عَلی هذِهِ النَّفْسِ
از تو خواهم در این سال نگهداری‌ام را از شیطان و نیروی بر این نفس
الامّارَةِ بِالسّوَّءِ وَالاِْشْتِغالَ بِما یُقَرِّبُنی اِلَیْکَ [یاکَریمُ] یا ذَاالْجَلالِ
که پیوسته به گناه فرمان می‌دهد و سرگرمی بدانچه مرا به تو نزدیک کند ای صاحب جلالت
وَالاِْکْرامِ یا عِمادَ مَنْ لاعِمادَ لَهُ یا ذَخیرَةَ مَنْ لاذَخیرَةَ لَهُ یا حِرْزَ
و بزرگواری ای تکیه‌گاه کسی که تکیه‌گاهی ندارد، ای ذخیره آن کس که ذخیره ندارد، ای پناهگاه
مَنْ لاحِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لاغِیاثَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لاسَنَدَ لَهُ یا کَنْزَ
آن‌کس که پناهگاهی ندارد، ای فریادرس آن‌کس که فریادرسی ندارد، ای پشتیبان آن‌کس که پشتیبانی ندارد، ای گنج
مَنْ لاکَنْزَ لَهُ یا حَسَنَ الْبَلاَّءِ یا عَظیمَ الرَّجاَّءِ یا عِزَّ الضُّعَفآءِ یا مُنْقِذَ
آن‌کس که گنجی ندارد، ای که آزمایشت نیکو است، ای بزرگ مایه امید، ای عزت‌بخش ناتوانان، ای نجات‌بخش
الْغَرْقی یا مُنْجِیَ الْهَلْکی یا مُنْعِمُ یا مُجْمِلُ یا مُفْضِلُ یا مُحْسِنُ
غریقان، ای خلاص‌کننده هالکان، ای نعمت‌بخش، ای زیباپرور، ای فزون‌بخش، ای نیکوده
اَنْتَ الَّذی سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللَّیْلِ وَنُورُ النَّهارِ وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ
تویی که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برایت سیاهی شب و روشنی روز و تابش ماه و شعاع
الشَّمْسِ وَدَوِیُّ الْمآءِ وَحَفیفُ الشَّجَرِ یا اَللّهُ لاشَریکَ لَکَ اَللّهُمَّ
خورشید و صدای ریزش آب و به‌هم خوردن درخت، ای خدایی که شریک نداری، خدایا
اجْعَلْنا خَیْراً مِمّا یَظُنُّونَ وَاغْفِرْ لَنا ما لایَعْلَمُونَ وَلاتُؤاخِذْنا بِما
قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بیامرز از ما آنچه را نمی‌دانند و مگیر ما را بدانچه
یَقُولُونَ حَسْبِیَ اللّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ
گویند. بس است مرا خدا، معبودی جز او نیست بر او توکل کنم و او است پروردگار عرش
الْعَظیمِ امَنّا بِهِ کُلُّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَمایَذَّکَّرُ اِلاّ اُولُوا الاْلْبابِ رَبَّنا
عظیم ایمان داریم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ما است و اندرز نگیرند جز خردمندان، پروردگارا،
لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ
منحرف مساز دلهای ما را پس از آنکه هدایتمان کردی و ببخش به ما از پیش خود رحمتی که براستی تویی بخشایشگر.
شیخ طوسی گفته است که مستحب است روزه دهه اوّل محرم اما روز عاشورا جلوگیری کند از طعام و شَراب تا بعد از عصر آن‌وقت به‌قدر کمی تربت بخورد. و سیّد روایت کرده است فضیلت روزه تمام ماه را و آن که روزه او صائم آن را از هر گناهی نگه میدارد.