كابوس پادشاهي در رياض

اصلاحات انجام شده در دربار سعودي كه برخي تحليلگران عرب از آن تحت عنوان كودتا ياد مي كنند به صورت خودكار سبب تغيير چهره رياض گرديده است.اما ملك عبدالله،باني اصلي اين تغييرات به علت بيماري قدرت هدايت معادلات سياسي و اجرايي عربستان سعودي را ندارد.در چنين شرايطي آينده سياسي رياض و آل سعود در هاله اي از ابهام قرار دارد.
همزمان با تشديد سرطان شاهزاده “سلطان “ وليعهد عربستان سعودي، “عبدالله بن عبدالعزيز “ پادشاه اين كشور نيز به بستر بيماري افتاده است و اين خود زنگ خطري بزرگ براي رياض محسوب مي شود. ملك عبدالله اخيرا يك ضيافت را به دليل تشديد بيماري ترك و از ميهمانان به دليل ناتوانايي براي ادامه حضور عذرخواهي كرد. اطرافيان ملك عبدالله مي گويند كه پادشاه، بسيار ضعيف شده و بسيار رنگ پريده و خسته به نظر مي‌آيد. اين در حالي است كه امير سلطان، برادر پادشاه عربستان و ولي‌عهد وي با ارسال نامه‌اي به برادران خود، “امير سلمان “ فرماندار رياض را به عنوان جانشين خود پيشنهاد كرده است.
پادشاه سعودي در جلسات داخلي اخير آل‌سعود، با برادران خود در رابطه باجانشيني گفتگو كرده است. ملك عبدالله كه از پيشنهاد سلطان مبني بر معرفي امير سلمان شگفت‌زده شده‌،اعلام نموده است كه ولي‌عهد تنها از طريق “هيئت بيعت “ انتخاب مي‌شود و اكنون بسياري از فرزندان عبدالعزيز براي پذيرفتن ولايت‌عهدي آماده‌اند. در هر حال انتخاب امير سلمان به عنوان ولي‌عهد، بازتاب‌هاي مختلفي را در خانواده مالكي به همراه داشته به طوري كه عنوان ‌مي‌شود نايف، وزير كشور سعودي كه فرد مقتدري در دستگاه حكومتي اين كشور به شمار مي‌آيد اعلام كرده است كه نمي‌تواند بپذيرد فردي از خاندان “السديري “ كه از نظر سني نيز از وي كوچك‌تر است به عنوان وليعهد انتخاب شود. در هر صورت عربستان سعودي كه نام خانواده سلطنتي را با خود به يدك مي‌كشد، 77 سال است كه بر اين كشور نفتخيز حكمراني مي‌كند ولي با توجه به تشديد بيماري وليعهد عربستان، در آينده اين كشور شاهد نزاع و كشمكش در ميان خاندان سلطنتي براي كسب قدرت خواهد بود.
اما كابوس پادشاهي در رياض تنها به تعيين جانشين و مسائلي از اين قبيل ختم نمي شود.هم اكنون رياض تحت نظارت مستقيم كاخ سفيد و دموكراتها تغيراتي را در كابينه سعودي اعمال نموده است كه با توجه به بحران پادشاهي موجود نمي توانند به صورتي صحيح مديريت شوند.چندي پيش شاهد بوديم كه ملك عبدالله بن عبدالعزيز پادشاه عربستان سعودي در اقدامي بي سابقه و ناگهاني دست به تغييرات گسترده اي در بخش هاي مختلف اقتصادي ، آموزشي ، قضائي ، دفاعي و اجتماعي اين كشور زد . پادشاه اين كشور براي نخستين بار نوره فائزه را به عنوان اولين زن عربستاني به عنوان معاون وزير آموزش اين كشور منصوب كرد . وي همچنين برخي مقامات نظامي ، غير نظامي و وزيران اين كشور از جمله وزير دادگستري و وزير بهداشت را بر كنار كرد. اقدام پادشاه عربستان سعودي در ايجاد تغييرات اساسي در تركيب هيئت كبار علماي اين كشور نيز موجب تعجب سياستمداران سعودي شده است.
خاندان آل سعود از سال 1932 ميلادي بر عربستان حكمراني مي كنند. ملك عبدالعزيز اولين پادشاه عربستان منشوري دارد كه به نام منشور عبدالعزيز مشهور است و در آن نوشته است” تا زماني كه پسران من زنده اند، قدرت به نوه هايم نخواهد رسيد”. از اين حيث بر خلاف نظامهاي سلطنتي ديگر كه قدرت از پدر به پسر مي رسد، در عربستان قدرت به برادران پادشاه انتقال مي يابد و به همين علت است كه در اين كشور قبيله اي، شاهزاده ها با پادشاهان اختلاف سني زيادي ندارند.در چنين فضايي معمولاپادشاهان با “سنت شكني”ميانه خوبي ندارند مگر آنكه سنت شكني مذكور در بطن “حفظ قدرت سياسي حداقلي سعوديها”تعريف شود.تغيرات اخير انجام شده نيز چنين ماهيتي دارد.در هر حال،اصلاحات انجام شده توسط ملك عبدالله نه تنها اثبات كننده اشتهاي وي به اصلاحات و تغيير نيست،بلكه در راستاي همان سرسپردگي ملك فهد به سران كاخ سفيد تعريف مي شود.بنا بر اين هرگز نمي توانيم از “اصلاحات ملك عبدالله”به عنوان يك “سنت شكني”تعبير نماييم. اصلاحات اخير سعوديها ماهيتي جبري داشته و اتفاقا نشانه يگانگي مسلك ملك عبدالله و ملك فهد پادشاه قبلي عربستان سعودي است.
“ هيوم هوران” سفير پيشين ايالات متحده در عربستان در مقاله اي در سال 2004 ميلادي براي موسسه آمريكن انترپرايز افشا نموده است كه ملك فهد در سال 1987 ملاقاتي پنهاني با ويليام كيسي رئيس سابق سرويس مركزي امنيتي ايالات متحده سيا انجام داده است.در دوران حكومت ملك فهد روابط آمريكا وعربستان تقويت شد و پس از عمليات «توفان صحرا» اين مناسبات شكلي نظامي به خود گرفت.در ضمن تاريخ روابط بين الملل همكاري عربستان سعودي با ايالات متحده آمريكا بر سر پرورش القاعده عليه روسها را كاملابه ياد دارد.در هر صورت پادشاه فعلي عربستان سعودي نيز در دوران رياست جمهوري بوش پسر و اوباما سعي كرده است دو چهره متفاوت را از خود نشان دهد.رياض به دنبال شكست رژيم صهيونيستي در برابر مقاومت اسلامي لبنان و فلسطين به شدت جايگاه منطقه اي خود را از دست داده است.همراهي عربستان سعودي با سياستهاي آمريكا مانع از نقش آفريني عربستان در مناسبات كلان منطقه گرديده است.”هژموني منطقه اي “خواسته اي بوده كه سعوديها با استناد به دو فاكتور نفت و درآمدهاي ناشي از حضور حجاج به دنبال آن بوده اند.
عربستان سعودي در ابتداي هزاره سوم فرصت داشت تا خود را از جريان سلطه آمريكا و رژيم صهيونيستي جدا سازد اما ملك عبدالله اين فرصت را از دست داد و حتي با ارائه طرح صلح بااسرائيل بر همگان اثبات نمود كه “آل سعود همواره مي خواهد خود را به عنوان متغيري وابسته به ايالات متحده تعريف نمايد.
در هر حال اين جابه جايي قدرت در ايالات متحده آمريكاست كه رفتار سران آل سعود را شكل مي دهد. بنابر اين سخن گفتن از آل سعود به عنوان متغيري مستقل در مناسبات خاورميانه و نظام بين الملل خطايي محض محسوب مي شود.از سوي ديگر،فراموش نكنيم كه بحران فعلي بر سر جانشيني ملك عبدالله،با توجه به بيماري همزمان وليعهد و پادشاه مي تواند رياض را دستخوش توفانهايي سياسي نمايد.اين ناآرامي و بي ثباتي داخلي موقعيت فعلي سعوديها را بيش از پيش تضعيف خواهد نمود.
فراموش نكنيم كه در صورت وقوع بحران پادشاهي در عربستان سعودي،دربار سعودي به عنوان اصلي ترين كانون بحران ساز در خاورميانه تسلط خود را بر رياض از دست خواهد داد و در آن صورت دموكراتها و جمهوريخواهان مدل و الگوي راهبردي متفاوتي را در قبال عربستان ترسيم خواهند نمود.

نويسنده: سعيد سبحاني