بحث طب از مسائل مهمی است که بشر همواره به آن احتیاج داشته است؛ چرا که سلامتی از مشخصه‌های یک زندگی خوشایند و از اهمیت خاصی برخوردار است؛ از طرفی، بیماری هم کم و بیش گریبان‌گیر بشر بوده و خواهد بود.
در این میان طب اسلامی که مبتنی بر دستورات نبی اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) است، بدون تردید از برترین روش‌ها در درمان و حفظ سلامت انسان است؛ چرا که این دستورات متصل به وحی الهی است و خدایی که خالق بشر است بهتر از هر کسی می‌داند که چه چیزی به صلاح بشر است و درمان بیماری چیست.
البته از این نکته نباید غافل شد که اصولاً عمل به دستورات پزشکی اسلام، انسان را از بیماری دور می‌کند؛ به عبارتی اکثر بیماری‌ها از عمل نکردن به دستورات اسلام ایجاد می‌شود.
نکته مهم دیگری که جا دارد در تکمیل مطالب بالا به آن اشاره شود این است که دین اسلام به عنوان کامل‌ترین دین، تمام ابعاد را در بر دارد و نباید این‌گونه تصور شود که کار بزرگان دین فقط بیان احکام و اصول اعتقادی است و علوم دیگر را شامل نمی‌شود. از این بدتر این است که تصور شود پیامبر(ص) و ائمه(ع) غیر از مباحث فقهی، اعتقادی و اخلاقی سررشته‌ای از علوم دیگر ندارند که این اوج بی‌معرفتی و جفا به ساحت این بزرگان است.
نتیجه این که، لازمه پایبندی به طب اسلامی اعتقاد صحیح است و تا زمانی که فرد اعتقاد به عصمت و جامعیت علوم اهل بیت(ع) نداشته باشد نمی‌تواند با خیال راحت خود را به دستورات این بزرگان بسپارد. متأسفانه برخی به خاطر غربزدگی و اعتقاد به تجربی بودن علم، اصلا ارزشی برای کلام بزرگان دین قائل نیستند و آن را علم نمی‌دانند و بعضاً آن را -نعوذ بالله- خرافات نیز می‌دانند. طبیعی است که با چنین طرز تفکری جایی برای مطرح شدن طب اسلامی باقی نمی‌ماند؛ از این‌رو همانگونه که بیان شد اعتقاد صحیح به علوم اهل بیت(علیهم السلام) از ارکان رشد و باثمر بودن طب اسلامی است.
امروزه شاهد هستیم که بیماری‌های گوناگون و بعضاً ناشناخته و صعب العلاج، جوامع بشری را فرا گرفته است. تقریباً خانواده‌ای نیست که یک بیمار سرطانی یا مشابه آن در آن وجود نداشته باشد. این مشکلات عوامل مختلفی می‌تواند داشته باشد و قطعا بخشی از این مسائل به خاطر عمل نکردن به دستورات اسلام و سبک زندگی نادرست است. بخشی از این مشکلات هم ناشی از عوارض داروهای شیمیایی است.
در حال حاضر در رابطه با مسائل تغذیه در جهت سلامت انسان توصیه‌هایی از سوی اکثر پزشکان می‌شود و کم و بیش همگان از آن اطلاع دارند.
در ادامه مقایسه‌ای اجمالی بین این توصیه‌ها و بین دستورات اسلام می‌شود تا مشخص شود که لااقل برخی از تبلیغاتی که امروزه در جهت سلامتی جامعه می‌شود خلاف دستورات شرع است و وقتی این‌گونه شد، به جای اینکه در جهت سلامت باشد نتیجه‌اش ضد سلامتی خواهد بود؛ زیرا همانطور که گفته شد بخش زیادی از بیماری‌ها معلولِ عمل نکردن به دستورات اسلام است.
تبلیغات علیه نمک
آنچه مسلم است استفاده بی‌رویه و افراطی از هر چیزی مضر است. این یک اصل پذیرفته شده و بدیهی است. ما در این جا نمی‌خواهیم دچار افراط و تفریط شویم و مطالب وارونه مطرح شود؛ بلکه درصدد روشن شدن موضوع و صرفاً در مقام بیان کلیات هستیم و وارد مباحث ریز پزشکی و تحلیلات شیمیایی نمی‌شویم.
یکی از مسایلی که در حال حاضر زیاد به آن توصیه می‌شود، استفاده حداقلی از نمک و بلکه حذف آن و جایگزینی چاشنی‌های دیگر به جای آن است و از آن به عنوان سم سفید یاد می‌شود.
در این جا این موضوع را نباید فراموش کنیم که نمک موجود در بازار، نمک طبیعی نیست؛ بلکه نمکی است که املاح آن گرفته شده و یُد شیمیایی نیز به آن اضافه شده است. با این اوصاف، طبیعی است که نمک موجود به خودی خود زیان آور باشد.
حالا اگر این موضوع با توصیه‌های شرع مقایسه شود ملاحظه می‌کنیم که تفاوت اساسی دارند. بر خلاف تبلیغاتی که می‌شود توصیه‌های متفاوتی برای استفاده از نمک شده و خواص مختلفی برای آن ذکر شده است.
احادیثی در فضیلت نمک
عن أبي الحسن الأول(ع) قال: لم يخصب خوان لا ملح عليه و أصح للبدن أن يبدأ به في الطعام؛ از امام کاظم(ع) نقل شده، سفره‌ای که در آن نمک نیست برکت ندارد و نمک خوردن در ابتدای غذا باعث صحت بدن است.(محاسن برقی، ج2، ص591)
قال رسول الله(ص) إن الله و ملائكته يصلون على خوان عليه خل و ملح؛ خدا و ملائکه بر سفره‌ای که نمک و سرکه در آن باشد درود می‌فرستند.(بحار الأنوار، ج63، ص 303)
علی بن أبی طالب(ع) قال: من بدأ بالملح أذهب الله تعالى عنه سبعين داء أوله الجذام؛ هر كس غذا را با خوردن نمك شروع كند، خداوند هفتاد بيمارى را از او دور مىكند كه اولين آنها جذام مىباشد.(صحيفة الإمام الرضا عليه السلام، ص78)
عن أبي عبد الله(ع) قال: من افتتح طعاما بالملح و ختمه بالملح دفع عنه سبعون داء؛ کسی که غذا را با نمک آغاز کند و به نمک ختم نماید هفتاد بیماری از او دفع می‌شود.(المحاسن، ج2، ص592)
عن أبي عبد الله(ع) قال قال أمير المؤمنين(ع) ابدءوا بالملح في أول طعامكم فلو يعلم الناس ما في الملح لاختاروه على الترياق المجرب؛ غذا را با خوردن نمک آغاز کنید که اگر مردم می‌دانستند چه خاصیتی در نمک است، آن را بر تریاق(دارو یا پادزهر) آزمایش شده ترجیح می‌دادند.(المحاسن، ج2،ص591)
با این اوصاف به این نتیجه خواهیم رسید که تبلیغات موجود علیه نمک تا چه حد مغایرت با توصیه‌های شرع دارد.
گوشت قرمز
بد جلوه دادن گوشت قرمز و ترویج استفاده زیاد از گوشت سفید مثل ماهی از دیگر موارد است. البته همچنانکه بیان شد اصولا افراط و تفریط چیز پسندیده‌ای نیست و اثرات سوء خودش را دارد. در زمینه گوشت هم کلیاتی ذکر می‌شود و موارد استثناء هم وجود دارد.
در بحث گوشت، گوشت گوسفند جزء بهترین گوشت‌ها شمرده شده است ولی گوشت گاو تعریفی ندارد. ولی در بعضی موارد گوشت گاو با ترکیبات دیگر برای نوعی بیماری دارو محسوب می‌شود. از این رو نمی‌خواهیم مطلبی را به طور مطلق بیان کنیم.
از ظاهر روایات بر می‌آید که گوشت مرغ هم تعریفی ندارد و به خوک پرندگان تشبیه شده است. البته مرغ طبیعی، نه این مرغ‌های هورمونی موجود در بازار!
خوردن زیاد گوشت ماهی نیز مفید نیست و از آن نهی شده است.
گوشت گوسفند
راوی به امام رضا(ع) عرض کرد که خانواده من گوشت گوسفند تناول نمی‌خورد و تصور مىكند كه سودا را تحريك مىكند و باعث درد سر و دردهاى مفاصل مىشود. امام فرمود: اگر خدا چیزی بهتر از گوسفند سراغ داشت، آن را فداى اسماعيل مىكرد. (الكافی، ج6، ص310)
و قال(ص) لحم البقر داء و لبنها دواء و لحم الغنم دواء و لبنها داء؛ گوشت گاو بيمارى و شير آن دواست و گوشت گوسفند دوا و شير آن بيمارى است.(بحار،ج59، ص296)
گوشت ماهی
أقلوا أكل الحيتان فإنها تذيب البّدن و تكثر البلغم؛ خوردن گوشت ماهى را كم كنيد زيرا بدن را آب می‌كند و بلغم را زیاد می‌کند.(تحف العقول، ص124)
نوشیدن آب
نکته دیگری که نوعا پزشکان سفارش می‌کنند، نوشیدن آب در طول شبانه روز به مقدار زیاد است. این مطلب هم با شرع و دستورات اهل بیت(ع) همخوانی ندارد.
از آداب نوشیدن آب این است که اگر انسان تشنه نیست کراهت دارد آب بنوشد و نوشیدن باید از روی رغبت باشد. طبیعتا نوشیدن آب در حالت عدم تشنگی برای بدن مضرّ است.
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ إِيَّاكُمْ وَ الْإِكْثَارَ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ فَإِنَّهُ مَادَّةٌ لِكُلِّ دَاءٍ؛ از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود از زیاد آب نوشیدن بر حذر باشید که پایه هر بیماری است.(المحاسن، ج2، ص571)
قَالَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ أَقَلُّوا مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ لَاسْتَقَامَتْ أَبْدَانُهُمْ؛ در حدیث دیگری فرمود اگر مردم کم آب بنوشند بدن‌هایشان مقاوم می‌شود.(همان)
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ مَنْ أَقَلَّ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ صَحَّ بَدَنُهُ؛ کسی که آب کم بنوشد بدنش سالم است.(همان،ص572)
ملاحظه می‌شود که بر عکس آن چیزی که امروزه تبلیغ می‌شود، کم نوشیدن آب برای بدن مفید است نه زیاد نوشیدن. البته از این نکته نباید غافل شد که شرایط محیط و آب و هوا و طبایع افراد متفاوت است و از این رو مقدار آشامیدن آب نیز متفاوت خواهد بود و همچنین ممکن است کسی بیماری داشته باشد که مجبور باشد زیاد آب بنوشد که این از موارد استثناء و خارج از قاعده است.
در این‌جا متناسب با بحث آداب نوشیدن آب جا دارد به برخی از آداب دیگر اشاره شود؛ هر چند مرتبط با بحث اصلی نیست.
سایر آداب نوشیدن آب
- بسم الله گفتن قبل از نوشیدن
- گفتن الحمدلله و سلام بر امام حسین علیه‌السلام و لعنت بر قاتلین حضرت بعد از نوشیدن آب
- استحباب جرعه جرعه نوشیدن و کراهت یک نفس نوشیدن
- نوشیدن در روز، در حالت ایستاده و در شب نشسته باشد.
- کراهت نوشیدن آب بین غذا
- کراهت نوشیدن آب بعد از خوردن غذای چرب و گوشت
همانطور که خیلی‌ها می‌دانند امروزه از نظر پزشکی ثابت شده که نوشیدن آب بلا فاصله بعد از غذای چرب و نوشیدن بین غذا برای بدن مضر است و یکی از دلایل کبد چرب همین مسئله است.