به گزارش «شیعه نیوز»، صدای انفجاری مهیب در ۲۲ فوریه ۲۰۰۶ در سامرا، شهر مذهبی در حدود ۶۰ کیلومتری جنوب تکریت مرکز استان صلاح الدین و در ۱۱۰ کیلومتری شمال بغداد، برای اولین بار به صورت آشکارا از جنگی فرقه ای خبر می داد که دامنه های آن ۵ سال بعد بخش های بزرگی از عراق و سوریه را فرا گرفت و حاصل آن هزاران هزار کشته و به اسارت رفتن زنان بی گناه و مرگ کودکان و بیش از ۳ میلیون آواره در عراق بود.
اولین موج آوارگی عراقی ها در همین سال و در حمله تروریست های تکفیری به حرمین امامین عسکریین (ع) در سامراء شکل گرفت که تروریست ها در ۲۲ فوریه ۲۰۰۶ در یک عملیات تروریستی بارگاه امامین عسکریین (ع) را منفجر کردند.
به دنبال این حادثه که از سوی تروریست های القاعده رقم خورد، جامعه عراق ملتهب شد و تا ۲۰۰۹ کوچ های اجباری را در داخل این کشور شکل داد و بسیاری نیز از کشور مهاجرت کردند و آنچه جامعه عراق را از اولین موج آوارگی نجات داد، فتوای مرجعیت شیعه عراق بود که چون آبی بر آتش فتنه فرقه ای را در این کشور مهار کرد، اگرچه خاموش نشد.
عمده آوارگان این دوره یا به شهرهای جنوبی کربلا و نجف کوچ کردند و یا در حومه بغداد اسکان یافتند در حالی که دولت عراق به دلیل درگیر بودن با فتنه تروریستی تکفیری و عدم تجربه کافی به سختی زمینه های اسکان و تامین مایحتاج آنان را فراهم می کرد.
با آرام شدن نسبی اوضاع و فروکش کردن التهاباتی که عراقی ها می گویند عمدتا از برخی کشورهای عرب منطقه به کشورشان تحمیل شده بود، بخش قابل توجهی از آوارگان به خانه ها و شهرهایشان بازگشتند، اما غافل از اینکه موج بعدی در راه است.
** موج دوم، سقوط موصل
شامگاه نهم ژوئن ۲۰۱۴ موصل مرکز استان نینوای عراق عملا از کنترل دولت مرکزی خارج شده و در بامداد روز بعد به دست تروریست های داعش افتاد. نیروهای نظامی و ارتش عراق در منطقه فروپاشید و موج بزرگی از آوارگان در سهل نینوا و ارتفاعات سنجار براه افتاد.
آوارگان این مرحله عمدتا شیعیان، کُردها، شبک ها و ایزدی ها و ترکمن ها بودند و تعداد کمتری هم از اهل سنت عراق و آنها که توانستند با هر وسیله ای خود را از مرزهای نینوا به داخل اقلیم کردستان عراق برسانند و آنها که نتوانستند مورد کشتار جمعی قرار گرفته یا به اسارت گرفته شدند.
عمده آوارگان این موج در شهرهای کربلا، نجف و بغداد و بخشی نیز در اقلیم کردستان عراق اسکان یافتند و دولت عراق مجبور شد از هر امکانی از جمله مساجد و حسینیه ها و هتل ها بهره بگیرد و در عین حال به دلیل عدم همراهی مناسب جامعه جهانی، در ایجاد اردوگاه های استقرار آوارگان با مشکلات زیادی روبه رو شد.
در این مرحله عتبات عالیات و مردم عراق بویژه شیعیان مناطق مرکزی و جنوبی بیشترین همکاری را با دولت عراق داشتند به طوری که حتی از اهالی سنی مناطق عملیاتی از جمله موصل، تکریت و الرمادی و نیز شهرهای استان دیاله با گرمی استقبال کرده و امکانات در اختیارشان گذاشتند.
موج دوم از بهار ۲۰۱۴ تا تابستان ۲۰۱۵ عراق را در نوردید و با سقوط استان های نینوا، دیاله، صلاح الدین، بخش هایی از کرکوک و اربیل و الانبار، سیلی از آوارگان در چند مرحله به سمت بغداد و شهرهای مرکزی و جنوبی و اقلیم کردستان عراق به راه افتاد.
در موج دوم براساس آمارهای سازمان ملل دستکم یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفرطعم آوارگی را تجربه کردند؛ اگرچه در همین مدت بسیاری از اهالی شهرهای سنی نشین دیاله و صلاح الدین بویژه مرکز آن تکریت پس از آزادی شهرهایشان به سرعت به خانه های خود بازگشتند، به طوری که چراغ خانه های تکریت در کمتر از ۵ماه دوباره روشن و زندگی در آن جاری شد.
**موج سوم، فلوجه
از مدت ها قبل از ۲۳ می ۲۰۱۶ عراقی ها کار ایجاد اردوگاه هایی با امکانات نسبتا مناسب را برای یک عملیات بزرگ شروع کرده بودند. در برخی مناطق از چادرهای عمومی و اتاق های فلزی (کانکس) و در برخی مناطق دیگر از مجتمع ها مسکونی و اداری بهره گرفتند تا در جریان عملیات بزرگی که قرار بود اصلی ترین محل تجمع و استقرار تروریست ها در عراق یعنی فلوجه را هدف بگیرد، غیرنظامیان را اسکان دهند.
عراقی ها تعداد کل آوارگان غیرنظامیان در فلوجه را حدود ۴۵ هزار تن ذکر کرده بودند که می توان آن را سومین موج آوارگی در عراق توصیف کرد و با آغاز عملیات باید به نقاط امن انتقال می یافتند.
موج سوم ، گستردگی دو موج اول را نداشت، چرا که دولت عراق برای آن برنامه ریزی و سازمان دهی مناسب داشت.
دولت عراق که برای آزادسازی شهر استراتژیک فلوجه آماده می شد، از مدت ها به اهالی این شهر اطلاع رسانی کرده بود. به این ترتیب با آغاز عملیات در ۲۳ ماه می ۲۰۱۶ اهالی فلوجه ترک شهر را سرعت بخشیدند و موج سوم را رقم زدند.
به این ترتیب ۱۳هزار خانوار معادل ۵۸ هزار نفر از ۲۳ می تا ۲۶ جولای فلوجه و شهرهای تابعه آن را ترک کردند که اغلب آنها در پنج اردوگاه اسکان داده شدند. بطوری که اردوگاه عامریه ۵۵۷۲ خانواده، اردوگاه بزبیز ۷۰۰ خانواده، اردوگاه شهرک گردشگری ۳۳۱۵ خانواده، اردوگاه خالدیه ۲۳۶۲ خانواده و اردوگاه ۱۸ کیلومتری، ۱۲۳۵ خانواده را در خود جای دادند و این سازماندهی حاصل تجربه طولانی مدت عراقی ها در جنگ علیه تروریسم و سرو کار داشتن با موضوع آوارگی بوده است.
براساس گزارش کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۶، از سال ۲۰۰۶ – اولین درگیری های فرقه ای – تا به امروز ، سه میلیون و ۳۱۷ هزار و ۳۹۴ آواره در داخل عراق و ۲۵۰ هزار نفر نیز به خارج از این کشور آواره شده اند.
تعداد کل اردوگاه هایی که سازمان ملل برآورد و از نظر خدمات و تسهیلات ارزشیابی کرده است ۳۰۲ اردوگاه که ۵۴۰ هزار نفر در آن سکونت دارند؛ شامل :
-نینوا ۱۰۰ اردوگاه
-صلاح الدین ۹۵
-دیاله ۹۲
-الانبار ۶
-اربیل ۶
-کرکوک ۳
در عین حال تعداد آوارگانی که از آگوست ۲۰۱۴ به خانه های خود بازگشته اند، تا به امروز ۷۴۳ هزار و ۹۱۳ نفر اعلام شده است.
بخش زیادی از آوارگان به دلیل توانمندی مالی و وجود بستگان و خویشاوندن در خارج از مناطق درگیری، در بیرون از محیط های اردوگاهی و در داخل شهرهای عراق پراکنده شده و مشغول کسب و کار و امرار معاش هستند.
** موج چهارم ؟!
عملیات مقدماتی آزادسازی موصل اکنون یک ماهی است که به صورت پراکنده آغاز شده است و دولت عراق در حال استقرار نیروها و ادوات جنگی خود در مناطق شمالی است تا ساعت صفر عملیات را تعیین کند.
تاکنون در پی عملیات مقدماتی که از ماه می ۲۰۱۶ شروع شده، تعداد آوارگان از الشرقاط در شمال صلاح الدین و جنوب موصل ۸۸۱۳ خانواده اعلام شده است که عموما در اردوگاه های بیجی و مجتمع مسکونی قادسیه در تکریت اسکان داده شده اند.
اما با توجه سطح و گستردگی عملیات و حضور صدها هزار غیرنظامی در مناطق تحت کنترل داعش در استان نینوا، انتظار می رود قریب یک میلیون نفر در نتیجه جنگ آینده آواره شوند؛ اگرچه به اعتقاد کارشناسان این مرحله آوارگی از نظر زمانی بسیار کوتاه تر از موج های قبلی خواهد بود.
با این حال، داعش برای جلوگیری از فرار اهالی استان نینوا و مرکز آن موصل، از هم اکنون تدابیر خشن تری را به اجرا گذاشته است، چرا که قصد دارد از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی استفاده کند.
از همین رو طی یک هفته گذشته هزاران نفر را دستگیر و صدها تن را در مناطق الحویجه در جنوب کرکوک و القیاره در جنوب موصل و الشرقاط در شمال صلاح الدین کشتار کرده است.
** ۱۰ میلیون عراقی نیازمند کمک های بشردوستانه
سازمان ملل در گزارش خود در آستانه عملیات آزادی سازی موصل و پایان داعش در عراق ، معتقد است که هنوز ۱۰ میلیون نفر در عراق به خاطر اشغال و خشونت های تروریستی و آوارگی ناشی از آن نیازمند کمک جامعه جهانی هستند.
هنوز بسیاری از آوارگان موج های اول و دوم به شهرهایشان بازنگشته اند و برخی از آنان در وضعیت نامساعد در حومه های شهرهای مرکزی و جنوبی از جمله بغداد بسر می برند و برخی نیز که از تمکن مالی نسبتا خوبی برخوردار بوده اند ، اکنون در محلات متوسط بالای بغداد و شهرها مرکزی و جنوبی ساکن شده اند که به نظر می رسد دیگر تمایلی به بازگشت به شهرهایشان نداشته باشند.
هنوز سایه وحشت از افراط گرایی و خشونت های فرقه ای بطور کامل از مناطق آزاد شده عراق دور نشده است، تاجایی که هنوز بسیاری از بازگشت به استان های دیاله و صلاح الدین و کرکوک اجتناب می کنند؛ موضوعی که به اعتقاد کارشناسان از جمله مهمترین اهداف تکفیری ها و تروریست ها و برخی گروه های قومی در منطقه بوده است.
به هرحال ، عراقی ها موفق شده اند، تاکنون بیش از ۷۰ درصد اراضی خود را از دست تروریسم داعش آزاد کنند و مهمترین مناطق باقی مانده، موصل (نینوا)، حویجه (کرکوک)، الشرقاط (صلاح الدین) و بخش هایی از استان الانبار است.
کشورهای کمک کننده به عراق در چارچوب ائتلاف بین المللی نیز ۲۰ جولای گذشته با جمع آوری دومیلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار در کنفرانسی در واشنگتن موافقت کردند که باید یک چهارم آن برای آوارگان هزینه شود؛ اگرچه تاکنون کمک های وعده داده شده به عراق طی دو سال گذشته محقق نشده و عراقی ها معتقدند که اینها شعارهایی بیش نیست.