شیعه نیوز: قُثَم از کسانی است که تنها مکتب جامعی چون اسلام می تواند مانند آنها را پدید آورد. او که سال ها از سرچشمه زلال معارف علوی کسب فیض کرده بود، معرفت و صداقت را در آمیخت و با دل و جان در راه گسترش کلمه الله گوشید.
* ولادت قثم
گر چه در کتاب های تاریخی و رجالی، تاریخ دقیق تولد وی مشخص نشده، ولی با دقت در زندگی او و بررسی تاریخ ولادت برادرانش، عبدالله و عبیدالله و دیگر قرائن و شواهد می توان دریافت که چند روز پیش از هجرت پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)، در مکه چشم به جهان گشود. پدر ارجمندش جناب عباس، «ابوالفضل» کنیه داشت و فرزند عبدالمطلب و عموی بزرگوار حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه وآله) بود. وی از پایگاه عظیم اجتماعی و تجربه خوب مردم داری برخوردار بود. سال ها سقایت حاجیان با آب زمزم و عمارت مسجد الحرام را به عهده داشت.
* فضیلت و افتخارات مادر قُثَم
مادر جناب قثم، لبابه بود و «ام الفضل» کنیه داشت. او دختر حارث هلالی و خواهر میمونه، همسر رسول الله(صلی الله علیه وآله) شمرده می شد. ام الفضل بعد از حضرت خدیجه سلام الله علیها نخستین زنی بود که دین مقدس اسلام را پذیرفت. وی از حضرت پیامبر(صلی الله علیه وآله) روایات گوناگونی نقل کرده و از راویان قابل اعتماد به شمار می آید.
* افتخار خدمت به فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها
ام الفضل گفت: شبی از شب ها خوابی دیدم که به سبب آن از شدت هراس لرزیدم. خدمت رسول الله(صلی الله علیه وآله) شتافتم و گفتم: ای بهترین بندگان خدا! خوابی دیدم که از آن هراسانم. حضرت فرمود: بازگو. گفتم: در خواب دیدم از پیکر مبارک شما پاره ای گوشت بریده شد و نزد من آمد. حضرت فرمود: نیک خواهد بود؛ به زودی از فاطمه من فرزندی متولد می شود و تو آن را با شیرخود پرورش می دهی؛ فرزندان فاطمه پاره تن من هستند.
* دعای حضرت رسول الله(صلی الله علیه وآله) درباره قثم
عبدالله بن جعفر می گوید: من همراه عبید الله و قثم، فرزندان عباس، بازی می کردم؛ پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) که بر مرکبی سوار بود، رسید و فرمود: این جوان (قثم) را بلند کنید، او را پشت سر و مرا جلوی خویش نشاند و درباره ما دعا کرد. دعای حضرت رسول الله(صلی الله علیه وآله) درباره قثم بهترین گواه بر عظمت، سعادت و موفقیت و سربلندی وی به شمار می آید. زیرا بی تردید هر که پیامبر(صلی الله علیه وآله) درباره اش دعای خیر کرده باشد، مورد لطف خداوند قرار می گیرد و به راه راست هدایت می شود.
* قثم در مراسم غسل دادن رسول الله(صلی الله علیه وآله)
کسانی که در مراسم غسل دادن رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) شرف حضور داشتند، عبارت بودند از: علی بن ابی طالب علیه السلام، عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر(صلی الله علیه وآله)، فضل و قثم، فرزندان عباس، اسامه بن زید و شقران غلام رسول الله(صلی الله علیه وآله).
* افتخار بزرگ قثم
یکی از افتخارات بزرگ قثم این است که آخرین وداع کننده پیکر مطهر حضرت رسول الله(صلی الله علیه وآله) شمرده می شود. کسانی که وارد آرامگاه پیامبر(صلی الله علیه وآله) شدند، عبارت بودند از : علی علیه السلام، فضل، قثم و شقران و آخرین کسی که از آرامگاه حضرت بیرون آمد، قثم بود.
* راوی معتبر
خبرگان علم رجال، جناب قثم بن عباس را روایتگری مورد اعتماد می دانند و از حضرت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امیرمؤمنان حدیث نقل کرده است. او از صحابی جوان پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) بود و ابوالحاق السبیعی از وی روایت نقل کرده است. مرحوم شیخ طوسی در کتاب رجال خویش، قثم بن عباس را از اصحاب مورد اعتماد امیرمؤمنان علی علیه السلام شمرده است.
* دفاع از حریم امامت
دشمنان مکتب امامت همواره در پی ضربه زدن به مسلمانان و ایجاد تفرقه میان آنها بوده اند. آنان در مسائل اساسی، به ویژه مقام ولایت، شبهه پدید می آوردند تا مردم را از برکات این مقام الهی محروم سازند. روزی عبدالرحمن بن خالد در اجتماعی به قثم گفت: علی بن ابی طالب نزد پیامبر(ص) چه امتیازی داشت که عباس نداشت؛ در حالی که عباس عموی پیامبر اسلام(ص) بوده، جایگاهی والا دارد و از تجارب خوب مردم داری برخوردار است؟! سردار فداکار اسلام جناب قثم در پاسخ فرمود: امیرمؤمنان علی علیه السلام اولین فرد ماست که به ندای ملکوتی خاتم الانبیا لبیک گفت. از نخستین روز نزول وحی تا آخرین لحظه زندگی پیامبر(ص) برای وی گفتاری و مشکلی پیش نیامده، مگر این که علی علیه السلام او را همراهی کرد... .
* قثم در کنار رهبرخویش
جناب قثم بن عباس از معدود افرادی است که تا آخرین لحظه های زندگی امیرمؤمنان علی علیه السلام با دل و جان آماده فداکاری بود. وی در طول دوران فرمانداری اش با مشکلات ناگواری روبرو شد. ولی با کمال سربلندی و عزت نفس استوار و ثابت قدم ماند. او در کلیه امور صد در صد تسلیم فرمان امامش بود و حتی در یک مورد نیز سبب ناخشنودی ایشان نشد. این امر بیانگر عظمت و مدیریت اوست.
* یار وفادار علی علیه السلام
امام علی علیه السلام به جناب قثم اجازه فتوا و تصرف در بیت المال داد و او را نماینده و سفیر تام الاختیار خود در حجاز ساخت. قثم بن عباس تا هنگام شهادت امیرمؤمنان علی علیه السلام نماینده و فرماندار وی در حجاز و توابع آن بود. بعد از شهادت علی علیه السلام جناب قثم بن عباس در گسترش فرهنگ دین مقدس اسلام بسیار کوشید و در جهت جلوگیری از بدعت در سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و رسانیدن پیام ناب محمدی، به مناطق مختلف سفر کرد. او در زمان حکومت معاویه بدون حکم رسمی، مدتی در یکی از شهرهای خراسان بزرگ فرماندار بود. قثم همراه سپاه اسلام، به فرماندهی سعید بن عثمان، سرزمین بلخ را پشت سر گذاشت و از رود جیحون یا ماوراءالنهر عبور کرد.
* خدمات قثم در ماوراءالنهر
سردار فاتح اسلام، جناب قثم بن عباس، بعد از تسخیر سمرقند، با تعدادی از سربازان جهت تعلیم و ترویج احکام دین مقدس اسلام در آن سرزمین ماندگار شد. او افزون بر آموزش حقایق وحی، خدمات اجتماعی بسیار به مردم آن دیار ارائه کرد. درخشش خورشید اسلام در سمرقند، دشمنان اسلام را نگران ساخت و سرانجام لشکر خاقان چین به سمرقند حمله کرد.
* شهادت
عموزاده رسول الله(صلی الله علیه وآله) پیشاپیش مردم آن سامان در چند کیلومتری شهر سمرقند با سپاه خاقان چین درگیر شد. در این نبرد، تیری به پیشانی مبارکش اصابت کرد و او در کنار چشمه آبی که در چند کیلومتری شرق سمرقند قرار دارد، در تابستان 56 هجری قمری به دیدار حق شتافت. آن چشمه را با توجه به این که قثم در آن مکان به شهادت رسید، مشهد می نامیدند.
مرقد مطهر سرباز فداکار و گمنام اسلام، حضرت قثم بن عباس بیرون شهر سمرقند در کنار قبرستان بنوناجیه در قلعه معروف و تاریخی افراسیاب واقع شده است. تربت گلگون او، کعبه عاشقان حق و طبیب دردمندان و حلال مشکلات درماندگان است.
* حرم قثم
بارگاه حضرت قثم با طراحی دقیق هنری بناشده است. عمارتی عالی، باصفا و زیبا دارد و رنگ لاجوردی اش مردم را به سوی خود می کشاند. در ایام دولت امیرتیمور گورکان آرامگاه سردار شهید آل هاشم عمارت یافت و در سال 735 آماده پذیرایی از زائران شد. در این مکان، تعدادی از سربازان اسلام نیز به خاک سپرده شده اند که از جمله آنها شیخ الاسلام ابوالحسن، ابونصر قصاب، امیر خراسان، محمد بن مالک اژدر و خواجه دانیال می باشند.
* سنت دیرینه مردم
یکی از سنت های دیرینه مردم سمرقند این است که همه ساله شب دوشنبه آخر سال شمسی در کنار چشمه مشهد جمع می شوند، با آن آب غسل می کنند از آن می نوشند و عقیده دارد که جناب قثم در کنار همان آب شهید شده است.
جناب عباس، عموی پیامبر(صلی الله علیه وآله) یازده فرزند داشت. شش تن از آنها به نام های فضل، عبدالله، عبیدالله، قثم، معبد، عبدالرحمن و ام حبیب فرزندان ام الفضل و عون، کثیر، تمام و حارث از دیگر فرزندان عباس بودند.
انتهای پیام/654