در دوران امام هادی (علیه السّلام) به دلیل آشفتگی فضای سیاسی، ضعف دستگاه حکومت، ستم و بی عدالتی، ناامنی و فساد و به ویژه سیاست های خصمانه حاکمان عباسی با علویان نهضت های مردمی و قیام های علویان شکل گرفت.

سید اسماعیل بلخی (۱۲۹۹-۱۳۴۷ش) مشهور به شهید بلخی و علامه بلخی، در حوزه علمیه مشهد به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و نقشی جدی در قیام مسجد گوهرشاد داشت. او سپس به زادگاه خود بازگشت و با تشکیل گروه‌هایی از جمله حزب ارشاد، برای اصلاح قانون اساسی و انتخابات مجلس شورای ملی افغانستان تلاش کرد. بلخی را پیشگام نهضت اسلامی معاصر افغانستان دانسته‌اند.

“محمد بن ابراهیم” بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن حسن بن علی ابن ابی­طالب معروف به “ابن طباطبا” از خاندان امامان شیعه بود[۱] و سبب قیام او این بود که “نصر بن شبیب” که از شیعیان خاندان پیغمبر و مردی خوش عقیده بود و در جزیره سکونت داشت، برای انجام حج به حجاز آمد. چون به مدینه رسید از خاندان رسول خدا و کسانی که از آنها به جای مانده بودند تحقیقاتی به عمل آورد و با محمد بن ابراهیم آشنا شد.

جُنْدَب بْن جُنادَه بْن سُفْیان الغِفاری معروف به ابوذر غِفاری (درگذشت ۳۲ق)از بزرگان صحابه پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و یاران امیرالمومنین(علیه السلام). وی از دوست‌داران راستین پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت(علیه السلام) بود که نزد شیعه و اهل سنت دارای فضائل و مناقب فراوان است و نزد علمای رجال یکی از ارکان اربعه به شمار می‌آید.

محمدابراهیم گاوسوار (۱۲۹۴-۱۳۶۱ش)، رهبر شیعی قیام مسلحانه مردم هزاره افغانستان در اعتراض به مالیات‌های سنگین در حکومت ظاهرشاه. او که بچه گاوسوار نیز خوانده می‌شد، پس از فرمان سردار هاشم خان برای گرفتن مالیات روغن و فشار فراوان به مردم، با رهبری قیام مردمی، حکومت ظاهرشاه را مجبور به عقب‌نشینی کرد.

پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ و یاران باوفیش، سلسله قیام‌های شیعی به وقوع پیوست که هر یک داری ویژگی‌های خاص خود بودند؛ امّا با نگاه کلّی همه ناکام مانده و نتوانستند به نتیج مطلوب خود دست یابند. قیام‌های شیعی پس از واقعه عاشورا عبارتند از:● قیام توّابین، ۶۵ ق.

جبهه گیری و موضع سرسختانه ابوذر صحابی بزرگ و بلندمرتبه پیامبر در برابر خلیفه سوم، عثمان، و حاکم شام، معاویه، از دیرباز مورد بحث و گفت وگوی اندیشمندان بوده و آراء متفاوتی درباره آن ارائه گردیده است . کسانی که درباره ابوذر دست به تحقیق زده اند، هر کدام مطابق تفکر و مسلک خویش به اظهارنظر پرداخته اند.

حسن مثنّی متولد ۴۴ هجری، فرزند امام حسن مجتبی (علیه السلام)، از زغمای برجسته بنی هاشم و انسانی رزمنده و شجاع بود که مورخان او را مردی جلیل، دانشور، پرهیزگار و متصدی موقوفات امیرمؤمنان (علیه السلام) معرفی کرده اند.

معرفى اجمالى«قیام‌هاى شیعه در تاریخ اسلام» اثر صادق آئینه‌وند، بررسى ریشه‌ها، علل و نتایج دو قیام حجر بن عدى و توابین مى‌باشد که به زبان فارسى و در سال ۱۳۶۰ش نوشته شده است. ساختارکتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو بخش، تنظیم شده است.انقلاب‌ها و قیام‌هاى شیعى، داراى ابعاد اعتقادى- سیاسى- فرهنگى- نظامى است و نویسنده در این اثر، سعى بر آن دارد تا این ابعاد را به گونه‌اى ملموس نشان دهد.