آیا عصمت حضرت معصومه از جنس عصمت ائمه است؟

SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش «شیعه نیوز»، همزمان با فرار رسیدن سالروز رحلت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)، عصمت و شخصیت ایشان در نوشتار زیر یررسی می شود:

تعریف عصمت: «صفة للانسان یمتنع بسببها من فعل المعاصی و لایمتنع منعه بدونها...» [1]
عصمت به نیروی بازدارنده از معصیت و گناه گفته می‌شود که وصف انسان است و انسان به وسیله آن از معاصی دوری می‌کند. مراحلی از عصمت قابل دسترسی و اکتسابی است. یعنی در تمام انسان ها بالذات این استعداد وجود دارد که به این مقام برسند و در مرحله‌ای از معنویت قرار بگیرند که از تمام معاصی پرهیز کنند و ارتقاء معنوی داشته باشند و لازمه رسیدن به این مقام نیز پرهیز از گناهان کبیره و صغیره و مراقبت دائمی است.

و این مقام نیز مثل سایر مقامات معنوی دارای مراتب و مدارج است، عالی‌ترین درجه عصمت در انبیاء الهی [2] و اولیاء و اوصیای آنهاست و این نیروی معنوی در آنها در مرتبه‌ای افزون ازتمام انسانهاست، و از عقاید شیعه اثنی عشری که قائل به امامت دوازده امام به عنوان جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ هستند این است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و جانشینانش دارای مقام عصمت ذاتی فوق‌العاده‌ هستند که از هر خطائی مصون و محفوظند.[3]

عصمتی که در امامت و نبوت وجود دارد غیر از عصمتی است که افراد عادی کسب می‌کنند، و در کسب آن مراقبت و مواظبت خاص می‌نمایند. شیعه درباره عصمت مربوط به امامت قائل به این است که 14 معصوم که عبارت از شخص پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و دخترش فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ و علی بن ابیطالب همسر زهرا و امام حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ از عصمت الهی برخوردارند و از اولاد امام حسین علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و حجة ابن الحسن ـ علیهم السّلام ـ از این عصمت که عصمت الهی و لازمه امامت است و علمای علم کلام در این باره بحث‌های مفصلی نموده‌اند برخوردار هستند[4] عصمت نبوی براساس آیات قرآن ثابت می‌شود و عصمت دختر پیامبر نیز از آیه محکم قرآنی که معروف به آیه تطهیر است مسلم و اثبات شده است[5] که حدیث کساء درباره آنها از طریق شیعه و سنی نقل شده و متواتر است. براساس دلائل و براهین کلامی که متکلمین اقامه نموده‌اند قاعده لطف اقتضاء می‎کندکه امام معصوم باشد تا دین الهی مصون از خطا تا قیامت محفوظ باشد و سایر افراد جائزالخطاء هستند.[6] و معصومین که در بین شیعه معروف به چهارده معصوم هستند آن چهارده نور پاکی هستند که اسم مبارکشان مقدم شد.
بنابراین حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ دختر امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ در زمره آن معصومین چهارده‌گانه مورد نظر تشیع نیست و عصمتی که آن حضرت و سایر امام‌زاد‌ه‌گان از قبیل عباس بن علی ـ علیه السّلام ـ و حضرت زینب کبری ـ سلام الله علیها ـ برخوردارند غیر از عصمتی است که به سبب نص پیامبر اکرم و دلالت تصریحی و تأویلی قرآن اثبات می‌شود.[7] عصمت آنها (حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ و امثال او) علاوه بر طهارت ذاتی و استعداد ذاتی که داشتند برای اکتساب و پذیرش عصمتی که به سبب اطاعت از عصمت امام معصوم حاصل می‌شود) غیر از عصمتی است که از طرف خداوند به انبیای الهی و اوصیای آنها به خاطر ظرفیتشان عنایت فرموده‌ چنانکه آن حضرت نیز برخوردار از مرتبه‌ای از عصمت اکتسابی و دارای مقام شفاعت در نزد خداوند و صاحب کرامات عالیه‌ای است که با تمسک به ولایت و اطاعت از امامت آن را خداوند به آن حضرت اعطاء نموده است.
 
شخصیت حضرت معصومه (سلام الله علیها)

از مقام عصمت که (تنها مخصوص چهارده تن می‌باشد و از زنان تنها حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ دارای این مقام است) بگذریم، حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ از جمله زنانی است که می‌توان ادعا کرد که تالی‌تلو معصوم است؛ زنان اندکی ظرفیت آن را داشتند که بیشترین بهره را از فروغ جاودان الهی و نور ولایت، دریافت کنند و بتوانند خود را در کمالات معنوی اندکی پایین‌تر از معصومان ـ علیهم السّلام ـ بسازند، بسان حضرت زینب کبری و حضرت معصومه ـ علیهما السّلام ـ [8] بنا به مقتضای عبارت معروف «أهل البیت أدری بما فی البیت» اهل خانه از آنچه که در خانه می‌گذرد، بیشتر از دیگران می‌دانند، بهتر است آن بانوی بزرگ را از زبان امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ بشناسیم.

امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: خدا حرمی دارد و آن مکه است، پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ حرمی دارد و آن مدینه است، امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ حرمی دارد و آن کوفه است... بهشت هشت در دارد که سه تای آن از قم است؛ در این شهر زنی از فرزندان من از دنیا می‌رود، نام او فاطمه دختر موسی ـ علیه السلام ـ است و با شفاعت او همه شیعیان من روانه بهشت می‌شوند.[9]

شهر قم مدفن تعداد زیادی از امامزادگان است و هر کدم دارای مقامات بس والایی هستند، اما ائمه ـ علیهم السّلام ـ تنها از اهمیت شخصیت و زیارت دختر موسی بن جعفر ـ سلام الله علیها ـ سخن گفته‌اند، این خود نشانگر عظمت معنوی این بانوی بزرگ است.

یکی دیگر از نشانه‌های شخصیت آن حضرت (سلام الله علیها) داشتن زیارت نامه مخصوص بسان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و امامان ـ علیهم السّلام ـ است، در حالی که در آرامگاه‌های دیگر امامزادگان به طور معمول خواندن فاتحه مرسوم است. چند نکته در زمینه شخصیت آن بانوی بزرگ در خورد توجه است:

1 . مسافرت ایشان پس از هجرت اجباری برادر بزرگوارش امام رضا ـ علیه السلام ـ به مر، به سمت ایران به جهت دیدار با برادر، اما آنگونه که مورخان نوشته‌اند این مسافرت به سرانجام نرسید و حضرت معصومه با رسیدن به ساوه بیمار شد و دستور داد او را به قم ببرند و در همین شهر بود که جان را به جان آفرین تسلیم کرد.[10]

حرکت آن حضرت از مدینه به سمت ایران با این مسیر طولانی و به جان خریدن همه سختی‌های مسافرت مخصوصاً خطراتی که از ناحیه حکومت مأمون آن حضرت را تهدید می‌کرد حاکی از شخصیت سیاسی و اجتماعی این بانوی بزرگ است.

2 . در این مسافرت آن گاه که مریض شد و از دستیابی به امام رضا ـ علیه السلام ـ مأیوس شد با توجه به آگاهی او از موقعیت آینده قم و مرکزیت فرهنگی آن دستور داد او را به قم ببرند تا پس از پرواز روح بلندش به سوی ملکوت، حرم بهشت گونه‌اش مأمن عاشقان اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ قرار گیرد.

این تصمیم یعنی دستور برای رسیدن به قم، حاکی از داشتن دید فرهنگی دختر موسی بن جعفر ـ سلام الله علیها ـ است. در این راستا وقتی زندگی‌نامه آن حضرت را مطالعه کنیم در می‌یابیم که یکی از القاب مشهور آن حضرت «محدثه»[11] است، وی روایاتی را از اجداد طاهرینش نقل کرده، همچنین جمعی از ارباب علم حدیث از او نقل حدیث کرده‌اند؛ از آن جمله می‌توان به روایتی که آن حضرت در سلسلة سند هست و به خبر مسلسل به فواطم[12] مشهور شده اشاره کرد:

بکر بن احمد قصری از فاطمه دختر امام رضا ـ علیه السلام ـ و او از فاطمه (حضرت معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران امام کاظم ـ علیه السلام ـ و آنان از فاطمه دختر امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت کرده‌اند و سند این حدیث به حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ می‌رسد که فرمود: آیا فراموش کرده‌اید فرمایش رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ را در روز عید غدیر که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه».[13]

و همچنین روایت دیگری با همین سلسله سند که به حدیث معراج مربوط است.[14]

نتیجه
1 . حضرت معصوم ـ سلام الله علیها ـ دارای شخصیتی معنوی و ارزنده است همان‌گونه که از سخنان معصومان ـ علیهم السّلام ـ استفاده می‌شود.
2 . بعد سیاسی و فرهنگی شخصیت حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ نیز قابل توجه است، همان گونه که از زندگی‌نامة آن حضرت قابل استفاده است.

پی نوشت ها:

[1] . کمال‌الدین میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، چاپ دوم، قم، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، 1406، ص 125.
[2] . علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، چاپ پنجم، تهران، رجاء امیرکبیر، 1370، ج 1، ص 192 و ج 2، ص 187. مرحوم علامه در ج 4 در اثبات عصمت اولوالامر (ائمه اثنی‎عشر) ادله متقن آورده است. ص 570.
[3] . محمدحسین‌ آل کاشف الغطاء، اصل الشیعه و اصولها، چاپ اول، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات. 1402، ص 6 ـ 63ـ 59 و میثم بحرانی، پیشین، ص 126.
[4] . اقتباس از میثم بحرانی، «پیشین»، ص 180-177؛ علامه حلی، باب حادی عشر، ترجمه شرح محمدتقی محمدی، قم، 1365، ص 298.
[5] . انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یُطهرکم تطهیراً...، احزاب 23.
[6] . میثم بحرانی، «پیشین»، ص 177.
[7] . علامه طباطبائی در میزان «پیشین» ج 4، ص 570 عصمت ائمه را با استناد عقلی نقلی و استشهاد به آیات قرآن از آیه «اطیعو الله و اطیعو الرسول» به اثبات رسانده است.
[8] . حکیمی، محمد،‌حضرت معصومه و شهر قم، معاصر، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1376، ص 41.
[9] . قمی، عباس، سفینة البحار، ج 2، ص 376.
[10] . قمی‌، عباس، همان، ص 376؛ حکیمی، محمد، حضرت معصومه و شهر قم، معاصر، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1376، ص 41 ـ 40.
[11] . محمدحسون؛ ام علی مشکور، اعلام النساء المومنات، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1411 هـ . ق، ص 577.
[12] . قمی، عباس، همان، واژه شیع و فطم.
[13] . شافعی، شمس الدین محمد، اسنی المطالب، مکتبه الامام امیرالمؤمنین، اصفهان، ص 50.
[14] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ج 65، ص 76، ح 136.
*برگرفته از مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

منبع: شبستان

انتهای پیام